BIBLIOTHECA AUGUSTANA

Dungalus

ca. 760 - ca. 827/28

De cultura hortorum

sive Hortulus

Textus:

Walahfrid Strabo's Visio Wettini:

text, translation, and commentary

ed. Daniel A. Traill,

Bern/Frankfurt a.M. 1974

_______________________________________________________________________

DOMINO PATRI VEREQUE FELICI

ET PURISSIMA SINCERITATE VENERANDO

GRIMALDO CAPELLANO STRABUS WALAHFRIDUS

AETERNAE BEATITUDINIS IN SALVATORE

MUNDI SALUTEM:

Ex quo, pater beatissime, familiari quadam pietatis exiguitatem meam dignati estis agnoscere, sedulo tenaci memoria amplexabar, cuius praesentiam summo ardore sitiebam, sicut et hactenus ago. Licet enim longa interiectae telluris spatia sequestrent, vasti montium et saltuum dirimant anfractus, animo tamen spiritali igne aestuans, quamvis absens assidue vestros quasi quoddam speculum intueor obtutus. Denique iussu Adalgisi venerandi patris in domino visionem Wettini propinqui vestri, quam beatus pater Heito urbanae facundiae mellifluis floribus adornans prosaicis verbis doctissime composuit, versibus exametris furtim exemplare coactus sum. Ideo nulli hoc ut placeat exhibeo, tantum illius voluntati satisfeci et maior erat oboedientia quam facultas. Sciebam etenim quia qui spiritalibus viris obtemperat, numquam errat. Et si in pedum mensuris et synalipharum positione fefelli, contra nullum luctamen inibo, quia ad rumusculos spargendos non egi, sed potius ob propositi mei conservationem, quippe cui nec aetas ad talia competit, nec scientia suppetit. Scintilla quaedam inest et eget fomite. In hoc autem primitivo carmine nec tempus morosum ad cautelam concessum est nec proprii sermonis habui potestatem. Arbitror autem quod si per campos darentur vagandi induciae, quivissem fortasse rumuculos aliquos decerpere, quibus mea rusticitas aliquantisper tegeretur. Unam itaque ob causam inpossibilitatem superavit voluntas: comperimus etenim quosdam esse qui hoc nil amplius vanis somniis diiudicantes nec habere vel credere aut audire dignantur. Hanc autem praesumptionem ut audierint, turgentes assumunt in manus avidique vitia, quibus redundat, rimantes, velint nolint, ipsum quod oderunt invenient, dum quod sitiunt quaesierint. Compulsum tamen me sciant in hoc prorupisse et quasi stimulis inpulsum scriptitasse. Sed propter amorem eius qui haec vidit, et iste fieri desideravit et me haec fiducia animavit. Quapropter, beatissime pater, quaeso sanctitatem vestram ut emendare dignemini quicquid in hoc pittacio censura vestra aptum correctioni vel a vero discordans deliberavit. Necesse enim est ut Erlebaldum dominum et Tattonem praeceptorem meum haec res non lateat, quia fas non est monacho suum quicquam celare abbatem. Si itaque considerantes nimiis nacti fuerint sordere mendaciis, statim pungent, non palpabunt, et, ut vereor, qui paene octavum decimum iam anni transegi, dignis verberibus vapulabo. Optime enim hac arte, sicut et aliis, imbuti sunt, sed minus diligunt. Ideo defendere dignemini vilitatem meam et huius scedulae infirma tueri. Quaedam etiam nomina in contextu occultata qui diligenter investigaverit istis versibus impressa reperiet. Bene valentem et Strabi memorem te deus omnipotens in aeterna felicitate conservare dignetur, sanctissime pater, amen.

Christe, novum qui pascha mihi concedis agendum,

Suscipe dona precum laudisque salubria nostrae

Vota, voluntatem potius quam dona requirens.

Quantum posse dabis, tantum sum velle paratus,

5

Cum tua maiestas velle atque valere ministret.

Te precor, alme deus, pueriles dissice ludos,

Et fermenta tui placida insere dogmatis ut sit

Blanda mihi dulcisque patris sententia, cuius

Iussa sequor, ne dorsa fero lacerare flagello

10

Incipiat carmenque animo reprobare citato.

Non aliunde quidem primum componere carmen

Disposui quam sancta sequens praecepta priorum,

Primitias deferre deo, cui cordis in ara

Fertur adeps sanctae cum laudis odore litatus.

15

Iesu Christe, crucis rogo per merita alma sacratae

Atque resurgentis per maxima festa leonis,

Cuius adest hodie festum venerabile cunctis,

Ut me digneris vitiis mundare nefandis,

Ne quod voce probo, hoc nostro damnetur in actu.

20

Quid loquar ulterius? mundi miserere, redemptor,

Perque potestatis numen succurre triformis.

Rhenus ab Ausoniis quo ducitur Alpibus, aequor

Miscet in occiduis diffusus partibus ingens.

Illius in medio suspenditur insula fluctu

25

Augia nomen habens; iacet hanc Germania circa.

Haec solet egregias monachorum gignere turmas.

Primus in hac sanctus construxit moenia praesul

Pirminius ternisque gregem protexerat annis.

Huius quisque velit sanctam cognoscere vitam,

30

Ipsa sepulchra petat; satis ipse probabit in Hornbach.

Postea septenis praesedit cursibus Eto.

Tum sequitur binis laudandus Geba sacerdos.

Bina Ermenfredus tum lustra peregerat abba.

Sidonius ternis denisque ibi praefuit annis.

35

Vicenos binosque receperat inde Iohannes.

Quinque Petrus sortitur item venerabilis annos.

Quattuor inde tulit Waldonis lustra potestas.

Tempore sub quorum iuvenis velut aurea surgit

Stella tenebrosum citius vulganda per orbem,

40

Coenobium quinquennis enim Insulanense petivit.

Nec latet urbs homines in vertice structa levato,

Sed neque testa subit modium. Per regna volando

Tanti fama viri regales verberat aures.

Post rapitur non sponte foras de carcere caro,

45

Et qui liber erat, fit libertate soluta

Pastor ovile tuens, cuius pars magna profanis

Actibus insistens Christi de calle viavit.

Provida quippe dei talem sapientia patrem

Constituit, qui cuncta sacris sub legibus arcens

50

Rure tenus destructa novat, geminamque ruinam

Elevat inque dei varium transmutat honorem,

Interiora medens atque exteriora reformans.

Cuius ad ingenium nullus mihi sermo redundat

Narrandum, quoniam specialis in orbe refulsit:

55

Doctus in incultis iaciens sacra semina sulcis,

Largus in auxilio, vita probus, aptus amori,

Iustus in arbitrio, arte sagax, perfectior actu -

Quid moror ista canens, cum possim iure fateri

Me nescire alium, qui compensetur ad istum?

60

Cogitur interea monachorum pastor haberi;

Discipulus dudum disponitur ipse magister.

Carceris ipse fuit custos, quo saepe cupivit

Finitimum expectare diem, tum morte revicta

Perpetuaque frui Christo donante corona.

65

Vocibus in septem si promat verba palatus,

Non erit ulla tamen narrandi cuncta facultas,

In quibus immensum perfecerit ille laborem.

Quicquid erat Christi per ovilia iure regendum

Fecit et assidua constanter pace salutem

70

Christicolis statuit, regali munere fultus.

Dirigiturque maris trans aequora vasta profundi

Graecorum ad proceres, scopulisque illisa carina

Fudit onus cunctumque virum, sed praesul ab undis

Seque suosque manum domino praebente recepit. *)

75

Nulla maris post haec rabidi discrimina passus,

Sed potius recto cursu fatisque secundis

Argivum responsa rato tulit ordine Francis.

Denique longa tulit postquam fastidia, coepit

Mente sub obscura refugus tractare recessum

80

Ordine de tanto, ne captus amore tenendi

Linqueret aeternum cui semper munus inhaesit.

Anno igitur decimo Hludowici Caesaris atque

Bis cessere novem illius tunc ordinis anni,

Sexaginta quoque aetatis iam tempora clausit,

85

Morbus in exitium traxit loetale patronum.

Ille dolor dilectus erat, carissima febris;

Mors contempta, fugae haec occasio prima patebat.

Venit adoptivum redeundi in carceris antrum

Tempus, ut alterius contemplans ora iubentis

90

Quod prius iniunxit, iam tunc servaret agendo.

Solvitur ex onere atque sibi subiecta refutat

Perfruiturque quiete silens feliciter exin.

Fare, precor, quicumque velis, quaesitor honoris,

Quod tibi munus erit, cuius mala fama cerebrum

95

Turbat et hanc famam dirissima poena sequetur.

Conspicis ecce meum dulci rumore refertum

Pro nihilo duxisse volans et inane favoris

Molle decus multumque viris miserabile iustis.

O ne magna dies damnans inhonoret, honores

100

Spernite, per normamque sacri resipiscite patris.

Versibus in paucis Heitonis gesta parumper

Depinxi, brevitate tamen maiora potestis

Nosse, sub invidia si mens non vestra gravatur.

Musa soror, maiora refer celerique volatu

105

Pange melos laudisque facem generisque latebras,

Cuius ab exortu Heitoni traditur heres.

Est famosa tribus, quae legum docta per artes

Promeruit primo populi sedisse senatu

Iudicioque bonas iusto discernere leges;

110

Illius e medio surgit generamine proles.

Dicitur Erbaldus verso sermone «vir audax».

Post septem denosque petit venerabilis annos

Insulanense salum, sociatur fratribus illis

Atque magisterio Heitonis traditur almi.

115

Quo monstrante sacris non parva ex parte libellis

Imbuitur; variaeque vetant ne traderet artes

Septenas curae, antiqui quas auribus indunt

Nobilium. Namque illa refert scriptura Iohannis

Ante retroque animalia sancta oculata fuisse.

120

Sensus adest: sic doctus homo ex ratione biformi

Ante superna videt, retro terrena cavetque.

Hac ex parte foret ne clauso lumine caecus,

Mittitur ad quendam socio comitatus abinde,

Cuius multa viret sapientia dogmate, Scottum.

125

Quem dixi socium carmen perquirit abundans,

Nam vitam meta et vires in morte triumphat.

Nunc incepta sequar, post pauca parabor ad illud.

Denique post reditum luxit perfectior actus,

Moribus ardor inest, sermone fidelis amor stat,

130

Fulget in ingenio verax, probus, aptus, honestus,

Norma boni aequa fides, dilectio sancta sub illo,

Innumerisque bonis nituit, quae cuncta sub ista

Non possum brevitate sequi, ne audire recuses.

Haec Heitonis erant postquam iactata per aures,

135

Approbat ipse suo passim moderamine vera

Esse satis, secumque vehit per terga liquentum

Camporum, fluctusque secant Argosque penetrant,

Diximus ut supra, redeuntque Augense sub antrum.

Ergo ubi Heitonis silet argumenta potestas

140

Per multa, alteriusque licet dum iura levare,

Iam precis arte patet; curritque per ora vicissim

Erbaldo debere dari his in moenibus arcem.

Annuit ipse deus cunctos qui mente sub una

Hoc voluisse dedit, pastori mandat alendas

145

In tellure ferax quae gaudet fruges bidentes.

Tum perfecta magis domino servire voluntas

Incubat, insignemque virum vota optima produnt.

Mentis in occulto quantum prius esse benignus

Vellet, in adiecta poteris bonitate probare.

150

Dicam equidem quid in antiquis donasse figuris

Huic agnosco deum veteres recolendo prophetas.

Heliae successit enim venerabilis ille

Heliseus vectumque leves affatur in auras:

«Spiritus, oro, tuus mecum duplicetur»; at ille:

155

«Grandia, nate, petis, fiet tamen ipsa voluntas.»

Maxima Heitonis nituerunt facta per orbem;

Si quid adesse potest, tamen exsuperatur ab isto.

Qui solita virtute potens pariterque benignus,

Virtutum custos, vitiis saevissimus hostis

160

Ex aetate fuit puerili ipsam usque senectam.

Quam pulchre et digne multumque insigniter haec res:

Vernat uterque pater vitaque graduque beatus.

Hic pater ante fuit, modo filius adstat, obaudit,

Per natumque regi proprium vult corde paterno;

165

Filius iste prius ductor patris esse iubetur;

Et tamen intendit qua se sententia docti

Iam senioris agat, sequiturque per omnia pacis

Congeries, iungitque gregem concordia praepes

Pastorum, nullumque dolus, nullum ira lacessit -

170

Res laudanda quidem paucisque innata magistris.

Omnipotens vitae pacis lucisque repertor

Ambobus vitam per saecula multa ministret.

Spiritus alme, veni nostraeque adiungere Musae,

Unius ut vitam praestanti fine capessam.

175

Perge, Camena, virum quem supra, tolle, reliqui.

Nam Wettinus erat celebri rumore magister

Artibus instructus septem de more priorum,

Cui fortuna dedit scolis adnectier illis

Quis gaudere solet nitida et lasciva iuventus.

180

Sed tamen, exterius quantum discernere nostrum est,

Moribus in castis vitam mediocriter egit

Laudibus ex hominum multas vulgatus ad aures.

Hic igitur postquam dominus descendit ab alto

Carnis in hospitium sexto quater atque peracto

185

Octingentesimo rapidis discursibus anno

Undecimoque pii Hludowici Caesaris, et dum

Sexies Octimber declinat quinque diebus,

Adfuit illa dies quae septima in ordine constat.

Ut sibi moris erat, quendam pro corporis haustum

190

Prosperitate tulit, quod tunc non solus agebat,

Adduntur socii; reliquis salubriter actis

Ipse nova ingentes patitur gravitate dolores

Indigesta vomens, dapibusque in corporis usus

Sumendis fastidit ali. Iam venit ab ortu

195

Prima dies multusque parum discesserat angor.

Tum reficit non cepta tamen fastidia linquens,

Nec tractavit in hoc ullum se ferre periclum

Mortis, ad hanc vitam quoniam cibus ille animavit.

Tertia lux oritur noctisque rotam Hesperus affert.

200

Colligitur mixtura virum, residetur ad escas.

Tum frater: «Non mensa placet, non pabula prosunt.

Cedo locum, compellor enim feritate doloris

Strata videre mea. Haec aliam portate sub umbram.»

Tolluntur stramenta aliamque feruntur in aedem

205

Contiguam cellae quam cenatum ante petivit.

Ergo ubi membra suo componit languida lecto,

Conclusis oculis penitus dormire nequibat,

Spiritus ecce doli foribus processit apertis,

Clericus in specie, frontis latuere fenestrae,

210

Ut nec signa quidem parvi videantur ocelli.

In manibus tormenta gerens, capitique propinquans

Magna sub ardenti complectens gaudia corde,

«Cras torqueris,» ait, «meritumque rependitur omne.»

O mens orba hominum, quo te deducere caecum

215

Expetis et cuius retinentur sidera septem

In palma, hunc inimicitia aversaris amara

Et cum luce cares, tenebris circumdaris atris?

Ille feroxque rapaxque, minax, mendaxque sagaxque,

Finibus insidians fundo te tinguit Averni,

220

At dominus si ductor erit, transmittit Olimpo.

Ille igitur dum tanta minans promittit inermi,

Turba catervatim piceum comitata magistrum

Affluxit totumque locum tetro agmine supplet.

Armati velut in bellum curruntque per aulam,

225

Structuri angustum poenalis carceris antrum,

Nulla relinquentes fugiendi dona pavorem.

Hic locus insinuat Solimae quod dixit Iesus:

«Ecce dies venient et tu circumdata vallo

Laberis usque solum, gladio mactabitur infans,

230

Et lapis esse super lapidem hac strage vetatur.»

Urbs animam, lapides tractatus nempe figurant,

Vallus in angorem positus dinoscitur esse.

Destructor nam daemon erit, destructio finis.

Evenit hoc illi, qui notum spernit Iesum.

235

His actis timor ora premit, pavor occupat artus.

Spes iam nulla fuit nigram vitare catervam,

Sed divina cito advenit clementia cursu:

Viderat in cella monachos sedisse nitentes,

Forma quibus radians habitusque ignotus in arvis

240

Unus ait, media quem fors in sede locavit:

«Res iniusta patet, fugite his e sedibus hostes.

Hic homo sumet adhuc huius compendia vitae.»

His dictis, velut in vallem cum lympha minatur,

Fertur ab aspectu subitis discessibus agmen.

245

Cessit et anxietas, tandemque decorus in aulam

Angelus ingreditur fulgens in veste rubenti

Gressibus assistens sermone acclamat amico:

«Te, dilecta anima, hoc momento visere veni.»

Talia dicenti recubans sermone Latino

250

Subdidit: «Omnipotens nostris si ignoscere culpis

Dignatur, pietatis opus perfectius auget,

Sin alias, pugno concludimur illius omnes.

Impendat quodcumque placet, sequimurque libenter:

Nam prima sancti patriarchae fronte statuti,

255

Inde prophetarum collectio sancta priorum,

Sanctus apostolici demum globus ordinis omnis;

Hi genus humanum multo vexere labore,

Nunc etiam maiora petit solamina praesens

Tempus, ab hac fragili quoniam plus carne gravamur.»

260

Colloquio in medio rumpuntur visa duorum;

Nondum verborum, sed visus finis habetur.

Evigilat, si quisque sibi quaesivit adesset.

Vidit adesse duos, cunctis qui ad strata reversis

Forte domum intrabant, quorum tunc unus in ipso

265

Coenobio praepostus erat, meus ipse magister,

Praecipua bonitate vigens et moribus omnes

Praecellens; latitare volens, sed notus ubique.

Repperit hunc aliumque domo consistere fratrem,

Accitisque cavas visum iaculavit in aures,

270

Quicquid in angusto cognovit temporis artu.

Palluit ac timuit carnisque dolore remoto

Surgit ab excubitu pronus tellure recumbens,

In patulaeque crucis distendens membra figuram,

«Iam tota virtute, viri, prece posco frequenti,»

275

Inquit, «adorantes veniam deposcite nobis,

Intentas formate preces, clementia magna est.»

Conspiciunt igitur tanto terrore gementem,

Cantibus insistunt palmasque ad sidera tendunt,

Cantantur septem lacrimantum carmina, necnon

280

Plurima psalmorum modulamina firmiter addunt,

Quae tanta anxietas sibi continuare requirit.

Tunc surrexit humo, lectoque resedit anhelus

Exposcitque legi sibi verba novissima sancti

Gregorii in scripto quod noscitur illius esse

285

Dialogus, quo multa bonis documenta ministris

Construxit mortisque situs per multa serebat,

Grandis in hoc libro perlecta est lectio fratri,

Tunc ait: «Oro, patres, componite corpora terrae,

Atque quiete gravem placida relevate laborem,

290

Et mihi quod restat spatium concedite noctis,

Corpus ut invalidum somno pascatur inani.»

Postquam lassa suo prosternunt membra papiro,

Ipseque tam diros animae carnisque labores

Dum recreare cupit, caelorum e culmine missus

295

Angelus albato vestitu venit amictus,

Assistens capiti, qui visum in veste priorem

Purpurea ostendit iuxta vestigia stando

Blandaque dictorum praemittit verba suorum.

Laudat et hoc studium quod confugisset ad almum

300

In precibus dominum, quod lectio sancta placebat,

Tempore quo graviter terrens angustia pressit.

«Hoc servabis,» ait, «nec praetermiseris exhinc.

Inter multa quoque est psalmus perfectior unus,

Cui virtus moralis inest, post carmina constans

305

Septena atque decem centumque; hunc saepe reflectes.

Lectio quo legitur psalmique canuntur aperta

Veracique fide, iocundum munus habetur,

Talis et ad dominum utiliter devotio fumat

Atque serenatum hoc placat certamine Christum.»

310

His igitur dictis assumens angelus idem

Infirmum, duxitque via praecessor amoena.

Dum vadunt, montana vident, quae sidera tangunt

Marmoris in specie pulchro commixta colore,

Quaeque in circuitu praecingens igneus amnis

315

Ambit inexhaustos tribuens intrantibus ignes.

In quo multa nimis monstrata est turba reorum,

Inque locis aliis diversas facta sequentes

Agnovit poenas, multosque recumbere dudum

Quos habuit notos; ibi maior et alter in undis

320

Ordo sacerdotum praefixo stipite vinctus

Terga dedit vinclis, quae curis carne superbis.

Contra quemque stetit mulier pro crimine stupri;

Fomes adulterii est consors poenalis Averni.

Tertia cum radios semper produxerit aura,

325

Dicuntur caedi genitalibus artubus ambo;

E quibus ille aliquos sese cognosse ferebat.

«Magna sacerdotum numero pars,» angelus inquit,

«Lucra petunt terrena quibusque inhianter adhaerent

Atque palatinis pereuntia praemia quaerunt

330

Obsequiis, ornantque magis se veste polita

Quam radiis vitae, pomposis fercula mensis

Glorificare parant, animarum lucra relinquunt,

Deliciis ducti per scorta ruendo volutant.

Hac ratione alios neque se defendere possunt.

335

Peste fameque inopem possent solarier orbem,

Si tota virtute deo sua lucra referrent.

Hanc summam mercedis habent, qui talibus instant

Rebus, ut aeternam capiant in finibus iram.»

O patres, si pauca addam, ne spernite, quaeso.

340

Quid facit antistes? in ovile lupus ruit ullo

Non claudente fores, iacet ebrietate sepultus

Pastor. Adulterium in domini committere sponsam

Qualiter audebis, thalamum usque inducere debes

Regis, et ipse thorum prior invasisse nec horres?

345

Miror avaritiam sacratum pectus habere.

Cui servas? Resipisce, precor; non nascitur heres.

Quid cumulas? Non quippe tuo sub iure tulisti,

Sed sunt dona dei quae dispensare iuberis.

Nemo bono obsistit, si rectum velle tenebis.

350

Quid rapis et vendis Solimorum more columbas?

Valde cave, expulsum dominus ne torqueat acris

Verberibus pompasque truci condemnet Averno.

Cur tibi magnus eris? Numerum si forte bidentum

Te recolis debere deo signare potenti,

355

Crebra sub occultum claudis suspiria pectus.

Si non damna voles, vercundia ducat ab igne.

Cumque videbis oves dextra, tu parte sinistra,

Esse tuas, nuper ductor nec terga sequeris

Pro cunctisque lues patiens incendia poenas.

360

Nolo, tibi ille canat, praesul sacrate, propheta:

«Plebis erit similis stultae peccando sacerdos.»

Laus gregis esse stude et caelestia regna mereris.

Vidit et horrendum ligni lapidisque opus illic

Materia exstructum, castelli more locatum

365

Ordine confuso, fumo atque vapore repletum.

Territus his frater quaerens quis mansor inesset,

Audiit inclusam monachum pro sorte catervam

Purgandi variis patriisque locisque manentum.

Hos inter speciale tenet discrimen et unus

370

Frater, in inlicitum cecidit qui crimen habendi,

Secretas cumulans iniusto pondere gazas.

Roboream ille habuit quem plumbea possidet arca

Iudicii usque diem dubio sub fine vomendum.

Hac se fraude duo primo armavere iugales

375

Saffira et Annanias, communis vasa pericli.

De quo fratre prius cuidam, dum peste laborat,

Annos ante decem similis sententia visa est,

Dum raperetur in excessu, iamque illa vetustas

Delituit, donec memores revocentur ab isto.

380

Ille etiam cui nunc patuit non audiit ante.

Indicat iste locus vitium quod saepe notatur

Saepius hoc monachis magis ac magis esse cavendum

Succidique iuvat quod tantum pondus adauget.

O monache, esse cupis quod te iam velle negasti,

385

Dives opum, cui nulla patrum hoc documenta dederunt,

Sed paupertatem, cuius pars Christus habetur.

Si vendis Christum, maneat quae, cerne, gehenna!

Liquisti commune bonum, furtumque peculi

Eligis; haud capies communi sorte coronam.

390

Tu tamen, omnipotens, proprios rege, ductor, alumnos.

His visis celsum caelo montemque propinquum

Aspiciunt. Tum ductor ait: «Hac arce tenetur

Abbas ante decem corpus qui liquerat annos,

Ventorum incursus tempestatumque furores,

395

Vim pluviae multumque ferens discrimen. Ibidem

Abluit, incauto quicquid neglexerat actu,

Laetus ut aeterni ducatur regis in aulam,

Deliciasque sacrae sanctorum sedis in aevum

Obtineat, poenaque carens ubi vita sequatur.

400

Angelus haec addit, quidam quod praesul eundem

Deberet precibus factisque iuvare benignis.

Ante dies multos ceu demandaverat ipsi

Legato ostensus, quem tunc per somnia ferre

Hortatur sibi dicta patri. Sed episcopus ille

405

Esse ratus soliti mendacia inania somni

Ludendo excepit, dispecto fratris amore.

Mente piger, nec corde sagax, succurrere tardus

Vi tormentorum iam nunc succumbit amare

Sortiturque suas proprio pro crimine poenas.

410

Ad quem frater: «Ubi, quem dicis, clauditur?»

Dixerat: «Ex alia montis male parte tenetur.»

At nos quae paucis dedimus iam somnia verbis,

Monstramus per verba viri qui haec ipse videbat.

Orsus ait, «dormire casa squalente videbam,

415

Disposito sedisse loco, quem diximus ante,

Abbatem surasque et crura cruore fluentes.

Labitur in vocem: ‹Fili, fer dicta patrono.

Respicis hanc aedem. Bini coluisse iubemur

Informem socii; duo namque lavare suescunt

420

His comites sese nantes in gurgite thermis,

Resperguntque domum hanc loetalis pestis odore,

Ut miseri citius pellantur ab aede coloni.

Ad loca sanctorum pete mittat ut ille virorum,

Deposcens, quod gratis agunt, solatia ferre,

425

Reprimere ut possit, paries ubi nullus habetur,

Inmensum foetoris onus relevetque dolores.

Haec, mi nate, precor, non oblivisceris haec tu.›»

Post haec antistes dum cuncta ex ore ferentis

Audiit, «Haec,» inquit, «fantasmata credo fuisse

430

Idcircoque fidem verbis non commodo fictis.»

Credere quae renuit, haec angelus iste resignat,

Quippe quod ammonitus functis incredulus extans

Auxilium conferre precis tardaret egenti,

Atque ideo propriis fruitur sine munere poenis.

435

Denique quod paucis visum percurrimus odis,

Ante nec audivit qui nunc renovata revexit

Et velut ad superos imo devexit abysso.

Annuit iste locus multum pia vota mereri

Fidere sed noli post vitae tempora solvi

440

Alterius per verba focos quos colligis ipse

Actibus ex pravis. Licet intercessio purget

Crimina multorum, tamen hac securus haberi

Nemo potest, quia quo nescit sua pondere facta

Pensentur. Quapropter ego esse mihi utile dico

445

Quod gessi purgare prius; sua quemque sequentur.

Contemplatur item quendam lustrata per arva,

Ausoniae quondam qui regna tenebat et altae

Romanae gentis, fixo consistere gressu,

Oppositumque animal lacerare virilia stantis.

450

Laetaque per reliquum corpus lue membra carebant.

Viderat haec, magnoque stupens terrore profatur:

« Sortibus hic hominum, dum vitam in corpore gessit,

Iustitiae nutritor erat saecloque moderno

Maxima pro domino fecit documenta vigere

455

Protexitque pio sacram tutamine plebem

Et velut in mundo sumpsit speciale cacumen,

Recta volens dulcique volans per regna favore.

Ast hic quam saeva sub conditione tenetur,

Tam tristique notam sustentat peste severam:

460

Oro, refer.» Tum ductor: «In his cruciatibus,» inquit,

«Restat ob hoc quoniam bona facta libidine turpi

Fedavit, ratus inlecebras sub mole bonorum

Absumi et vitam voluit finire suetis

Sordibus. Ipse tamen vitam captabit opimam,

465

Dispositum a domino gaudens invadet honorem.»

Ammonet hic hominem qui dignis moribus horas

Has servare cupit, ne quodam crimine cuncta

Perdat, et omne probum fundat vastante ruina.

Talis aquas haurit pertuso vase receptans,

470

Quodque diu inmisit sorbente foramine linquit.

Est labor iste gravis, malus atque miserrimus, ex quo

Semper habet damnum, numquam mercedis honorem.

Omnibus in rebus vitam moderetur in arvis,

Qui cupit in caelis regnum retinere perenne.

475

Illic magnificis conspexit munera pompis

Daemonis in manibus iam praesentanda parari,

Pallia et in vasis auri argentique metallum.

Et lini obsequitur candentia fila caballus

Plurimus; hunc ornat species fulgentis habenae.

480

Tum rogat haec cuius hominum de parte venirent,

Quidque figurarent. Tali sermone rependit

Angelus: «Haec comitum sunt per diversa manentum

Regna soli, iniuste legalia iura regentum,

Quatenus huc ducti inspiciant quod cuncta rapinis

485

Collegere, avidoque minores ore vorabant.»

Nomina quorundam manifeste protulit ex his.

Dixit et haec numquam finiri dona priusquam

Quisque sinum in proprium praeventus morte receptet

Quicquid ad hospicium aeternae transmiserat aulae.

490

Quam vero horrendo comitum sermone profanam

Intulerit vitam, nullus narrare redundat:

«Non scelerum ultores, Satanae sed habentur amici;

Illorum quidam multis stringendo periclis

Afficiunt homines, iustos damnare, reosque

495

Iustificare viros contempta lege solentes,

Furibus adnexi, vitiumque per omne sodales,

Muneribus capti, qui pro mercede futura

Nil faciunt, sed cum quaedam sub lege coercent

Debita iustitiae, furiunt pietate carentes.

500

Ardor avaritiae nescit concedere quicquam,

Sed totum extorquet, totumque ad Tartara mittit,

Accumulans iram, cum venerit hora furoris.

Iustitiam numquam vitam quaerendo beatam

Impendunt, et quam gratis praebere iubentur,

505

Venalem portant, animam pro pignore dantes.»

Iudicio quosdam iam nunc succumbere dixit,

Dixerat ut dominus de non credentibus olim:

«Iudicium sumpsit quicumque incredulus extat.»

Iam satis est dictum, felix qui corde reservat:

510

Ne sit amor nummi maior quam mansio caeli.

Grandis abundantes subito comprendet egestas.

O comites, cuius comites perpendite sitis.

Christus ait: «Quicumque polum conscendere quaerit,

Debet in angusto gressum configere calle.»

515

Servus item mortis vestigia late sequendo

Vergit in aeternum miseris ploratibus ignem.

Omnia mutantur, nunc tristes laeta tenebunt.

Quos gaudere libet, tristes trudentur in umbras.

Quod placet, ingredere; est melius tunc laeta tenere.

520

Vidit et innumeras diversa sorte phalanges

De monachis gradibusque aliis populique senatu

De variisque locis longe patriisque remotis,

Hos gaudere hilares, illos frendere gementes;

Hos paradysus habet, discindit Tartarus illos.

525

His visis multisque aliis, quae scribere longum est,

Quaeque stilus currens stricta brevitate reliquit,

Ducitur ad quaedam praepulchrae moenia sedis,

Quae naturali consistere mole ferebat.

Hoc opus inmenso nituit splendore coruscans,

530

Arcubus effulgens variisque ornatibus aureis,

Argentique gerens multum structura metallum

Praebuit arte oculis anaglipha pascere mentem

Moenia, quae tantum latam longamque tenebant

Mensuram, pulchrumque statum, mirabile factum,

535

Altaque per volucres pandebant culmina ventos,

Quantum nulla potest intentio mentis in usum

Claudere tractandi nec quis sermone fateri,

Aut operi tanto veracem aptare staturam

Aut decus excellens veris disponere verbis.

540

Haec cernunt fratrique sacer tunc angelus illi,

«Cras migrabis,» ait, «vitae confinia linquens

Terrenae; tamen interea certabimus ambo

Pro pietate preces sanctis prosternere Christi,

Ut vel parva tuis fiat concessio factis.»

545

Inde beatorum parili venere volatu

Sedes usque sacerdotum, quis fulgidus ordo

Captat onus meriti iugique potitur honore.

Angelus «Hos» inquit, «secum dominator opimis

Ditavit meritis - ideo enarrare coronam

550

Nemo potest qua quisque nitet cui Christusobumbrat -

Et quibus officia ornatas praebetis ad aras.

Hos rogitemus apud dominum intercedere pro te.

Tunc pedibus venerandorum subnixus uterque

Unius illecebras precibus relevare precatur,

555

Nec mora, sanctorum pariter consortia surgunt

Aggressique thronum Christum petiere iacentes,

Ut potius laxare velit quam digna referre.

Tum reboat de sancta vox testudine dicens:

«Debuit exemplis multos incendere fratres,

560

Sed torpore madens desivit ferre laborem.»

Hinc responsa silent vocemque emittere cessant.

Angelus haec inter fraterque in parte steterunt

Eminus et sancti sedes cum pace revisunt.

Ipse Dionisium Hilarium sanctosque ferebat

565

Martinum Anianumque suas cognosse fenestras.

Qualiter agnovit quos numquam corpore vidit?

Sed sperare datur quod vel sermone beati

Haec ducis audiret vel quae sibi gratia cuncta

Monstrarat, quosdam faceret cognosse silenter.

570

Tunc hortante iterum gressum ductore retorquent

Ad sedesque viam nitidas pressere resumptam,

Gloria martyribus quo pollet opima beatis.

Credere non poteris speciem numerumque quot essent.

«Hos,» ait, «invictus tulit haec in regna triumphus,

575

Hos etenim terris caelesti laude tenetis.

Hos precibus commissa suis tua solvere sanctis

Poscamus.» Statimque sacra ad vestigia sese

Proiciunt, citiusque sacer consessus abinde

Surgit et ante dei auratam prosternitur aulam,

580

Dimitti peccata rogans. Vox sede recurrit:

«Si quos prava docens peccati felle fefellit

Deque via in praeceps inlex commisit abire,

Hos iterum revocat, solventur debita gratis.»

Inquiruntque modum, quo crimina solvere possit,

585

Qualiter ex aliis pravae miserabile virus

Doctrinae eximeret. Tum vox processit ad illos:

«Convocet hos omnes quorum per inania mentes

Dogmata pervertit, nocuit vel in actibus umquam,

Aut quibus exemplum dicti vel praebuit actus

590

Quo vitam moresque suos corrumpere possent.

Et se sternat humo dicatque per omnia sese

Esse reum, gessisse male et docuisse patenter.

Sic veniam exposcat statimque adstantibus addat:

‹Vos precor, o nati, domini per numina summi,

595

Per sanctosque viros,› addens, ‹animasque beatas

Caelicolasque omnes, repetat ne crimina quisquam

Haec vestrum tradatque alii faciensve docensve.›»

En patet alterius quantum qui polluit actus

Desipiat, vel in exemplo seu dogmate pravo.

600

Qui malus est multos secum invitare suescit.

Et tamen e cunctis scelerum commertia sumet,

Infelix sua ferre nequit, maiora requirens.

Interea a longe bini de parte steterunt.

Ecce Sebastianum magno splendore micantem

605

Atque Valentinum specie cognovit aperta.

Inde etiam aversi sancto ducente catervas

Virgineas adeunt, ubi splendor luce corusca

Summus adornavit nitidis consessibus ipsas.

«Sunt,» ait, «hae sanctae, quarum sub honore tonantis

610

Nomina divinis colitis famulatibus; ipsas

Pro longa ad dominum vita praemittere praestat.»

Sic ait et pedibus sese prosternere certant.

Protinus assurgunt citiusque ad limina pergunt

Celsa throni longam fratri deposcere vitam.

615

Sed prius orantes quam se prosternere possent,

Obvia maiestas Christique inmensa potestas

Elevat inclines miro splendore nitescens,

Qualis ab humanis cerni agnoscique figuris

Numquam posse datur, certant ut bella fidei.

620

Mitis ad astantes Christus dat verba puellas:

«Iusta docens si recta gerat dignumque ministret

Omnibus exemplum revocans ad moenia vitae

Quos adversa docens aeterno prodidit igni,

Tunc vester praestabit honor, quod cuncta remittam.»

625

O meritum sublime tuum, sanctissima mater,

Virginitas, quae casta poli terraeque supremum

Imperium retines, domino quae proximo Christo

Aeternam super astra domum inviolata locasti.

Sola quidem celebs tantum cognomen habebit,

630

Et corrupta tamen si se post crimina saltim

Convertens anima ad dominum summissa recurrit,

Praemia certa manent, sed nomine in aeva carebit.

His igitur gestis facili discedere gressu

Incipiunt itinerque suum sacer angelus istis

635

Prosequitur dictis: «Quantis humana volutet

Progenies vitiis, o quis narrare valebit?

Nam licet a domino numerosa peste laborans

Abscedat genus humanum factore relicto

Atque iugo Satanae sua colla gravare suescat,

640

Nulla tamen tanto peccata furore creator

Vindicat offensus quam quae contraria constant

Naturae, quod quisque nefas vitare laboret.

Quapropter cunctos nimium certare necesse est,

Ne subeat mater scelerum Sodomita libido,

645

Et templum domini mutetur in horrida nigri

Serpentis delubra quibus se degere gaudet.

Sordida non tantum hic morbus contagia praebens

Inficit alternas, maribus dum turpiter instat,

Commaculatque animas ardente cupidine stupri,

650

Verum multiplici thalamum violare iugalem

Adsolet inluvie, rabiem dum quique sequentes

Luxuriae instinctu violenti daemonis acti

Naturae concessa suis stimulante relinquunt

Coniugibus luxu licitumque in stupra calorem

655

Vertentes Satanae incedunt hostile lupanar.

Unde tibi iubeo auctoris de nomine nostri

Ista palam referens ut clara voce revolvas,

Nec celare velis quantum discrimen adhaeret

Esse subinductas mulieres pluribus aptas.

660

Tempore nam quanto tam foedis sordibus instant,

Non capiunt aditus caeli vitamque beatam.»

O quicumque malis cupimus nos subdere tantis,

Incidat in mentem tormenti poena futuri.

Dulcis enim est animo carnique insana voluptas,

665

Durior heu miseri gravibus plangoribus ignis

Tunc veniet, cum finis erit, qui quemque sequetur.

Quaeso probare velis digitum, si ferre per ignem

Hunc facilem possis; certe sufferre recusas.

Qualiter aeternum tota cum mole calorem

670

Corporis incedis, quo vermis et ignis in aevum

Consistunt vitiisque vicem dant omnibus atram?

Tunc Wettinus ait: «Domine, haec proferre pavesco,

Vilis enim persona mihi est, nec congruit isti

Indicio quod ad humanas transmittitur aures.»

675

Angelus e contra magnam promotus in iram,

Incusat: «Quod summa dei sententia iussit,

Non audes proferre pigro torpore retentus?»

Tum satis ammonuit proprios componere mores,

Atque suam radiis vitam inlustrare beatis,

680

Adiungens: «Ego sum, qui te servare iubebar,

Angelus et custos rerum persisto tuarum.

Quem scriptura vetus Samsonem vulgat in orbem,

Huius in auxilio semper mansisse solebam,

Et miranda favente deo complevimus ambo.

685

Quem mandante deo primo comitabar ab ortu,

Donec per Dalilam in domini procurreret iram,

Venderet et scorto auctoris sacra munera Christi;

Quo scelere infectus dominumque deumque reliquit.

Tunc ego discessi vitiis offensus ab illo.

690

Ergo puer bene castus eras; mihi quippe placebas.

Sed postquam propriis coepisti vivere votis,

Displicuit tua vita mihi, nam pravus abisti.

Nunc iterum placido temet complector amore

Merentem lacrimis et toto corde reversum.»

695

Caelicolas hominum custodes esse sacrata

Scripta ferunt dominusque docens ostendit Iesus

Ante patris faciem stantes servare fideles,

Atque liber pastoris opem demonstrat eandem.

«Coenobiis etiam monachorum valde monendum est,»

700

Angelus adiunxit, «vitii ut radicibus omnis

Abscisis vireant virtutum germina pulchre.

Maior enim numerus mundanis rebus adhaeret,

Quam qui se stimulante deo mollitisque supernis

Haec ad castra ferant vitamque fideliter ornent.

705

Nescit enim carnalis homo, quod spiritus almi est.

Viribus idcirco totis certare necesse est,

Carnalis ne turba premat sacra dogmata vitae,

Pondere neu scelerum frigescat pignus amoris

Aeterni, qui plura tenet spe pectora sancta.

710

Vulnus avaritiae medicamina sancta repellant,

Qua dominante humilis fit nemo in nomine Christi,

Unde polum penetrare potest cui cura subintrat.

Ingluviem vitare cibi potusque monemus.

Sufficiens et parva quidem sit pensio victus.

715

Optimus usus aquae; dedit hanc natura bibendam.

Tegminis ornatus mutetur ut algida tantum

Frigora depellat nudosque ut contegat artus.

Mens humilis vigeat, studiis non perdita fictis,

Deserat et totam perversa superbia mentem

720

Nam quidam flexa placidi cervice videntur,

Erecto sed corde tument, falsique probantur.

Pulcher apostolicae vitae pervertitur ordo

Cum vitiis variis virtutum iura premuntur,

Et dum sub specie pietatis culpa subintrans

725

Assidue crescens proprio retinetur in usu,

Iam velut ex lege ad iustos describitur actus.

Idcirco occiduis homines in partibus huius

Ordinis instruimus, quos Gallica rura tenere

Novimus et cunctos quos haec Germania gignit,

730

Pauperiem ut veram devota mente sequantur,

Ianua ne caeli contra claudatur eosdem,

Indeque depulsi pereant sub faucibus ignis,

Qualiter omnipotens hominum sator atque creator

Per me terribili cunctis sermone remandat.»

735

Haec satis esse videns illis nihil addere possum

Qui vitae meritis debent praecellere cunctos,

Qui mundum fixisse sibi, mundoque refixi

Famantur, quod quippe deo promisimus omnes.

Scimus enim documenta patrum finesque viasque;

740

Cottidie crepitant librorum verba per aures.

Inpugnat mundus; felix qui fugerit illum

Et post terga oculum qui mittere vitat in aevum.

Quantaque femineis nascantur damna catervis,

Quae servire deo monachorum more suescunt,

745

Angelus exponens: «Quam plurima daemonis,» inquit,

«Lucra virent, lucrumque dei tepor occupat ingens

Ordine confuso. Mulier dum mortua vivis

Praefertur, quia delitiis viduata marito

Sufficiens functa est, prohibent quam vivere gazae,

750

Subiectae et vivae mortis confinia sumunt,

Dum factis perversa suis exempla sequuntur.

Sic perduntur opes quas congessere fideles

Ad conservandum ius virginitatis honestae.

Accipit has sitiens labentia gaudia mundi

755

Inque voluptatem fert sobria dona nefandam.

Vivit enim virgo, mortem scelerosa subibit.

Denique iam viduae capiunt dum iura regendi

Subvertunt pravo iustam molimine vitam.

Sordibus e solitis paucae se demere possunt

760

Sed neque concubitu quaedam cessare probantur:

Sic seducta cohors sequitur per cuncta magistram.»

O princeps, qui tale malum iunxisse videris,

Da castis castas, aliud viduata receptet.

Non equidem prodest multorum perdere mores.

765

Creditur en mulier melior quam masculus esse?

Accipit illa gradum, raro est lex ista virorum,

Ut nupto citius dentur loca sancta regenda.

Confusum natura modum discernere poscit.

Frater item quaerit, ubi dogmatis illa moderno

770

Staret apostolici perfecta in tempore norma.

«Partibus ex aliis salsi maris,» inquit, «habetur

Ille rigor veterumque viget constantia patrum,

Qui paupertatem variis sine rebus adepti

Terreni nihil inquirunt, quod vota retardet.

775

Sicque penetrantes caelorum regna capessunt.»

Felices patriae, quarum de caespite surgunt

Optima gemmarum caelo ornamenta nitentum,

Auxilium patriae, meriti decus, orbis honestas.

His dictis iterum verbum sacer angelus infert

780

Crimine de veteri, Sodomae quod rura necavit.

Caetera namque semel vitia execranda monebat;

Hunc autem morbum, mores animasque nocentem,

Daemonis instinctu naturam perdere promptum,

Quinquies ammonuit aut amplius esse cavendum.

785

Tum frater rogitat, numerus cur tantus obiret

Pestis in exitio plebis populique fidelis.

«Haec,» inquit, «ex factis homines commertia pravis

Accipiunt, damnatque reos sententia grassans.

Significatque diem mundo properare futurum,

790

Terminus ut tandem ponatur in ordine saecli.»

Ecce dies veniet; nostrum sit quisque paratus,

Ecce venit dominus nostros ut congreget actus.

Iam vigilare decet, veniens ut quemque coronet.

Praecipue ammonuit divinis laudibus omnes

795

Conatu servire bono studioque sagaci,

Praecipiens ut nemo gravi torpore subactus

Neglegat assiduas domino persolvere laudes,

Ecclesiaeque decus celebretur ut ordine sancto;

Sollicitus propriam quaerit quicumque salutem,

800

Haec agat et sese poterit subducere flammis.

Non eget his dominus, sed nos, ut agamus, egemus.

Quin etiam quondam comitem sacer ille Geroldum

Angelus asseruit requiem captasse beatam,

Martyribus parem, quo gloria summa beatis

805

Civibus aeternae reddit dulcedinis haustum,

Et «Quoniam zelum domini conceperat,» inquit,

«Gentibus infidis Christi defendere plebem

Congrediens huius sumpsit dispendia vitae,

Aeternis ideo meruit fulgere tropheis

810

Munera perpetuae capiens ingentia vitae.»

Hic vir in hac patria summa bonitate nitebat,

Moribus egregius, verax, mansuetus, honestus.

Cui regina soror Hludowici cara genetrix

Hildigardis erat, parili bonitate venusta,

815

Viribus ille potens sanctoque potentior actu.

Defuerat soboles, pariterque et defuit heres.

His igitur verbis sese compescere coepit:

«Denegat heredem dominus, manet ipse superstes.

Quod dedit accipiet; Mariae commendo beatae.»

820

Sic votum factis sequitur, magis omnibus isti

Profuit ille loco cuius nitet Augia donis.

Bella movet Karolus duros tum Caesar in Hunos.

Hoc cecidit bello, populo certante, Geroldus.

Tunc dominum famuli lacrimis sumpsere refecti

825

Hucque reportatum tam longa per avia corpus

Insulanensis humus contexit in aede Mariae.

Haec et plura videns, numerum quae pene recusant,

Quae festina manus currens intacta reliquit,

Experrectus item iam caeca silentia noctis

830

Nuntius excussit lucis resonando per aedes.

Fratribus accitis, quos pernoctasse videbat

Excubiis secum, trepidans multoque timore

Permotus cecinit narrans ex ordine visum

Secretumque latens avidas effudit in aures,

835

Poscit et ut veniens sermones protinus ipsos

Abbas excipere et scripto mandare iuberet.

Talibus adstantes compescunt verba loquentis:

«Nunc solito fratres meditantur in ordine noctis,

Incumbuntque preci, nunc claustra silere necesse est.

840

Non audemus enim nos haec turbare vel illi.»

«Vos,» ait, «interea molli depingite cera,

Ut fulgente die citius manifesta patescant,

Ne lingua torpente palam depromere visa

Non possim, quae tam grandi sub mole minarum

845

Sunt iniuncta mihi manifesta voce canenda,

Et cunctis liquido citius dicenda boatu,

Ut timeam, si forte tacens dimisero quicquam,

Me veniam nec habere gravi stringente reatu.

Ultima virgineae turbae intercessio memet

850

Liquit in ancipiti positum, nam nescio qualem

Implorasse deo vitam praestante putemus,

Utrum perpetuam vel temporis huius amaram,

Si mihi defuerint praesentis commoda vitae,

Ecce procul dubio mortem cras corpus habebit.

855

Dux meus haec dixit, cuius mihi sponsio certa est.»

His igitur verbis fratres hortatus eosdem

Expediens iterum iam dicta retexere coepit,

Illi continuo tabulae impressere liquenti.

Laudibus interea domini iam rite peractis

860

Abbas adveniens aliis comitantibus intrat,

Nam solitus compellit amor refovere iacentem.

Assistunt propius; secretum infirmus adoptat.

Discedunt reliqui, remanent ibi quinque sedentes.

Primus erat Heito, Erlbaldus fuit inde secundus,

865

De quibus in primis modicas conteximus odas.

Tertius ipse iacens sapienti corde magister.

Quartus erat senior multis provectus in annis,

Theganmar, domini famulus, cui longa senectus

Contulit aeterno venerandos munere canos.

870

Grandis honor capitis, maior sapientia mentis,

Confessor fratrum, gnarus conferre medelam,

Moribus antiquos sequitur sine crimine patres.

Quintus adest Tatto, cui gratia magna benigno

Contulit eximios vitae perducere mores.

875

Nempe palatinas puer est translatus ad aulas;

Sed Christi fervore calens mercede sodales

Servitii gaudere suos dimisit et istud

Coenobium ingrediens monachum se lege ligavit,

Hoc recolens quod prima inibi documenta recepit.

880

Est hodieque probus, felix, spectabilis, aptus.

Gaudeo quod tali mereor parere magistro,

Cuius ob auxilium praesens me continet aetas.

His etenim quinis visa atque audita patenter

In verbis scriptoque simul quod nocte notavit

885

Veloci currente manu, narrando resignat,

Et surgens prostratus humi commissa remitti

Poscit et orantes dominum placare tonantem,

Commendans arcana dei, si morte fuisset

Raptus, ut in lucem verbo scriptoque tulissent,

890

Sin alias, prodenda sibi dimittere poscens.

Nam cupiit patulis totum famare per orbem

Faucibus et cunctas hominum vulgare per aures.

Denique vita manens si corpore staret in isto,

Ulterius voluit strictam perducere vitam

895

Ut potaret aquam, mergentia pocula numquam,

Pluribus adiectis quae nunc exponere longum est.

Inspiciunt vultus, nec pallida forma videtur,

Non macies foedat, nec membra dolore rigescunt.

Attrectant venas, vivo quae sanguine gaudent.

900

Nec signum loetale vident mortisve periclum

Fidentesque animo vitae compendia spondent

Praesentis mortemque procul discedere dicunt.

Ille quibus responsa dedit, quae protulit ante:

«Crastina namque dies animam de corpore pellet.»

905

Taliter ergo diem frater consumpserat illam,

Instantemque rotam noctis dieique sequentis,

Exponendo metum gravida de carne recessus,

Suspirans gemitusque imo de pectore fundens,

Fratribus et cunctis sese committere certans.

910

Ad multosque breves rogitans direxit amicos,

Ut sanctis precibus veniam implorare studerent.

Has ego conscripsi manibus quibus ista notavi.

Denique cum primum radios produxerat aura,

Me vocitare iubet residensque infigere cerae

915

Praecipit atque breves bis quinas dictat, eisdem

Sensibus adnectens, quas hic signare studemus,

Ut perfecta fides cunctis lucescere possit,

Nempe decem fuerant, quarum conscriptio talis:

«Venerabillimo in Christo patri illi Wettinus iam devotus vester aeternam in domino salutem. Scripsi vobis in mortis periculo et quia iuventus adhuc floruit. De alio saeculo meam infirmitatem consolari dignemini, ut huius corruptionis mole deposita ibi quoque gravitate poenarum non constringar. Si ad usque centum missas centumque psalteria pervenerit oratio, erit merces certa. Vale quem iam non mereor videre.»