|
|
In nono Magnus collatis uiribus Indos
Turbidus aggreditur, sed fata deosque moratur
Armipotens Porus. speciali flenda duorum
Mors iuuenum planctu partem turbauit utramque.
|
| 5 | Magnus ut hostilem tenuit cum milite ripam,
Concurrere acies. sed fracto denique Poro
Franguntur reliqui cum toto Oriente tyranni.
Saltus Alexandri mirabilis agmina Graium
Seditione mouet, mirabiliusque stupendae
|
| 10 | Propositum mentis noua mittit in arma cohortes.
NONVS LIBER
Vltima terribiles Macedum sensura tumultus
India restabat multo sudore domanda
Et grauibus bellis. quam dum petit ille deorum
Emulus in terris, Clytus Ermolaus et eius
|
| 5 | Doctor, Aristotili preter quem nemo secundus,
Extremum clausere diem, documenta futuris
Certa relinquentes: etenim testatur eorum
Finis amicicias regum non esse perhennes.
India tota fere nascenti subdita Phebo
|
| 10 | Eoum spectat audaci uertice tractum,
At qua parte situm Lybies despectat et Austrum,
Altius erigitur tellus et in ethera tendit.
Cetera plana iacent ubi magni nominis a se
Caucasus emittit rapidis occursibus amnes.
|
| 15 | Sed reliquis, a quo sortita est India nomen,
Indus frigidior; australi a parte iugosis
Montibus inuehitur directo gurgite Ganges,
Totius fluuiis Orientis maior. Uterque
Turbidus extensis Rubrum mare uerberat undis;
|
| 20 | Robora multa, solo radicitus eruta, magna
Absorbet cum parte soli. si fortibus undis
Molle solum reperit, stagnat, tellusque fluentum
Insula facta bibit. intercipit in mare Ganges
Decursurum Achesim. magnis occurrit uterque
|
| 25 | Motibus, et rapido inter eos colliditur estu.
Preterea, uolucri famae si creditur, aurum
Illa fluenta uehunt gemmasque et cetera que sunt
Vlterius solito nostris preciosa diebus.
Gentibus eois hinc est opulentia, namque
|
| 30 | His ubi uulgauit ditatos mercibus Indos
Fama loquax, toto celeris concurrit ab orbe
Natio, ridentes gemmas emptura, Rubentis
Purgamenta freti que parui ponderis in se
Sola sibi fecit hominum preciosa libido.
|
| 35 | Ergo ubi Pelleum prolem Iouis omnia mundi
Regna flagellantem Macedum uirtute suisque
Finibus appulsum stupefactis auribus Indi
Accepere duces, coeunt formidine mersi
Muneribus placare deum traduntque refertas
|
| 40 | Diuiciis urbes. sed in illis maximus horis
Solus Alexandro magno conamine Porus
Obuius ire parat, ueluti cum parte reuulsa
Alpini lateris ruit alta per ardua rupes,
Obuia confringens sinuoso turbine saxa,
|
| 45 | Si uero Stigios penetrans radice recessus
Instar ei montis occurrit saxea moles,
Fit fragor, et magnis confligunt motibus ambae.
Audit Alexander armato milite Porum,
Indorum fines regnique extrema tuentem,
|
| 50 | Armorum speciem toto pretendere nisu,
Oblatamque sibi Poro mediante tryumphi
Affore materiam gaudens rapit agmina cursu
Precipiti rapidumque petit festinus Ydaspen.
Cuius disponens acies in margine ripe
|
| 55 | Vlterioris erat collato robore Porus.
Maior et horridior reliquis elephantibus ipsum
Belua terribilis inmensa mole uehebat,
Humanique modum transgressum corporis auro
Arma tegunt regem niueo distincta metallo.
|
| 60 | Par animus membris, et quanto corpore cunctos
Excedit, tanto est reliquis prudentior Indis.
Terruerat Grecos non tantum turbidus hostis
Sed uehemens fluuii rate traicienda uorago.
Instar erat maris undisoni speciesque profundi
|
| 65 | Quatuor in latum stadiis diffusus Ydaspes.
Alueus altus erat, nusquam uada. transitus ergo
Nauigio querendus erat. sed barbarus hostis
Stabat ab opposito, qui tela simillima nimbo
In medium spargens facta statione cupita
|
| 70 | De facili poterat naues auertere ripa.
Fluminis in medio terrae radicitus herens
Insula multa fuit, quo uecta natantibus ulnis
Arma ferens ibat ab utraque cohorte iuuentus,
Expertura suas paruo certamine uires.
|
| 75 | Exercebat enim modice discrimine sortis
Qui grauis instabat summi preludia casus.
In castris Macedum, res non indigna relatu,
Corporibus similes animisque fuere Nicanor
Et Symachus, quos una dies, ut creditur, una
|
| 80 | Ediderat terris. par miliciae labor ambos
Parque ligabat amor. belli discrimen inibant
In lucro dampnoque pares. si saxa rotare
Tormento iussi, si claudere menibus hostem,
Frangere si muros, iunctis umbonibus ibant;
|
| 85 | Si frumentatum missi, si cingere fossis
Obsessos, hostem noctu si fallere, siue
Excubiis operam dare, si explorare latentes
Vallibus insidias, quecumque pericula bellum
Obiecisset eis, dubiae molimina sortis
|
| 90 | Corporis atque animi socia paritate ferebant.
Horum igitur uirides animos animante iuuenta,
Nescio quid magno conceptum pectore tandem
Effutire parant, primusque «uidesne, Nichanor,»
Acer ait Symachus «quam fluminis obice parui
|
| 95 | Hereat et nutet inuicti gloria regis?
Audendum est aliquid quod nos, de margine ripae
Hostibus expulsis nostra uirtute, coronet
Victrici lauro, uel si quid fata minantur,
Induat aeterna nudatos corpore fama.»
|
| 100 | Vix ea, cum rapto sermone Nicanor «et ipse
Hec ego mente diu tacita diis testibus» inquit
«Concepi. sed iam mora nulla feramur in hostes,
Contenti leuibus armis.» nec plura locuti,
Accincti gladiis rapidos mittuntur in amnes.
|
| 105 | Lancea pone natat. ducibus committitur istis
Multa manus fluuio. quos ut uicina recepit
Insula, confusis resonat clamoribus ether,
Nam predicta frequens loca iam possederat hostis.
Fit grauis occursus Indorum. grandinis instar
|
| 110 | Tela uolant multasque ferunt per inania mortes.
At Symachus, qui forte prior transnauerat, hostes
Educto mucrone petit, sociusque Nicanor
Multo contendit uestire cadauere terram.
Iamque satis faetum gladiis, iam tela rubebant
|
| 115 | Marcia, purpureis distincto flumine guttis.
Iam poterant iuuenes merita cum laude reuerti,
Sed nullo contenta modo est temeraria uirtus.
Dumque tryumphatis insultant hostibus, ecce
Occulte subeunt plures morientibus Indi.
|
| 120 | Hic dolor, hic planctus, Graium Macedumque ruinae.
Sternitur Andromachus, regum generosa propago,
Occumbunt clari titulis ter quinque quirites,
Quos longo gemuit ereptos Grecia luctu.
Soli restabant animo non sanguine fratres
|
| 125 | Graiugenae, uitae socii mortisque futurae.
Quos ubi telorum pressit circumfluus ymber,
Mentibus attonitis hesere quid esset agendum.
Nam neque tela uiris neque lancea, quippe minutim
Vtraque fracta iacent. igitur que sola supersunt
|
| 130 | Arma, mouent gladios, raptimque feruntur in hostes.
Sed reprimunt gressus teneris herentia membris
Spicula, nec Martis opus exercere dabatur
Cominus. ergo uiri, quia iam suprema minari
Fata uident, orant ut premoriatur uterque
|
| 135 | Occumbatque prior socioque superstite, cuius
Cernere funus erat leto crudelius omni.
Obiciunt igitur sibi se certantque uicissim
Alterius differre necem. dum se obicit alter,
Dum tamen hic illum dumque istum protegit ille,
|
| 140 | Ecce gyganteis abies excussa lacertis
Aduolat et mediis conatibus artat utrumque
Affigitque solo. sic indiuisa iuuentus
Cuspide nexa iacet. sed nec diuturnus in ipsa
Morte resedit amor. amplexus inter et inter
|
| 145 | Oscula decedit, moriensque sua sociique
Morte perit duplici. resoluto corpore tandem
Tendit ad Elisios angusto tramite campos.
Erexit Pori uictoria uisa suorum
Indomitum pectus nec desperare coegit
|
| 150 | Regum euersorem contemptoremque pericli
Omnis Alexandrum. sed qua sibi transitus arte
Ad Porum pateat, tacito sub corde uolutat.
Attalus unus erat inter tot milia regi
Persimilis facie, referens et corpore Magnum.
|
| 155 | Vestibus ornari rex iinperialibus illum
Imperat ut ripam teneat speciemque uidenti
Exhibeat Poro regem cessare nec esse
Vltra sollicitum qua transitus arte paretur.
At rex preter aquam, Macedum statione relicta,
|
| 160 | Longius abscessit, paueis ut falleret hostem
Contentus sociis. animosum numina Magni
Propositum iuuere ducis, nam fusa per orbem
Inuoluit cecis nubes elementa tenebris,
Tantaque subiectas texit caligo cohortes,
|
| 165 | Alter ut alterius uix nosceret ora loquentis.
Hec nubes alii terroris origo fuisset
Cum foret ignotum classis ducenda per equor,
Sed cum terreret alios obscurior aer,
Confisus Macedo, sua tamquam occasio noetem
|
| 170 | Inducat, primam qua uectabatur in undas
Imperat expelli subducto remige nauim.
Nec mora, certatim fluuio commissa quiritum
Turba ducem sequitur, ripaeque appulsa carenti
Hostibus arma capit, armataque fertur in hostem.
|
| 175 | Porus adhuc aliam, quam ceperat ante tueri,
Spectabat ripam, qua regis ueste choruscans
Attalus astabat cum Poro nuncius affert
Rectorem Macedum et rerum discrimen adesse.
Mox ubi lucidior excussit nubila mundus
|
| 180 | Atque aduersa phalanx Phebo percussa refulsit,
Extimplo uisis equitum bis milia bina
Hostibus obiecit Porus centumque cruentis
Plaustra referta uiris, qui tela simillima nimbo
Late spargentes gemitus mortemque pluebant.
|
| 185 | Sed quia prefusi terram uiolentia nimbi
Mollierat nec erat equitabilis area campi,
Mole graui currus molli tellure lutoque
Herebant et erat minus utilis usus eorum.
Econtra Macedo solita leuitate per Indos
|
| 190 | Strennuus inuehitur. sequitur leuis ala ruentem
Atque exerta manus. oritur confusio uocum
Et lituum clangor, sed ab illa tympana parte
Castigata sonant. feruent hinc inde ruentes
In mortem cunei: mortalia fila sorores
|
| 195 | Sufficiunt uix nere duae que tercia rumpit.
Primus Alexandro laxis occurrere frenis
Ausus, anhelantem stimulis elephanta fatigans,
Oppetit Enacides hasta confossus Yulcon.
Perque tot obiectos inuictus et impiger hostes
|
| 200 | Ad Porum molitur iter Mauortius heros.
Quem uelut exstantem subiectis menibus arcem
Vt procul inspexit elephantis terga prementem,
«Inueni tandem dignumque stupore meoque
Par animo discrimen,» ait «res ecce gerenda est
|
| 205 | Cum monstris michi cumque uiris illustribus una.»
Dixit et in leuum torquet uestigia cornu,
Qua grauior belli Poro pugnante tumultus
Aera uexabat. sequitur bellator Ariston
Polidamasque sui. ruit ictus Aristonis ense
|
| 210 | Rubricus et proprio rubricauit sanguine terram.
Polidamanta ratus prolixo euertere conto
Candaceus, uolucri preuentus harundine Glauci,
Oppetit et terrae moriens inmurmurat udae.
Iamque Argiua phalanx medium perruperat agmen
|
| 215 | Indorum, et primis labefactis uiribus Indae
Nutabant acies cum Porus in agmen equestre
Iussit agi magnis elephantes turribus equos.
Sed tardum hoc animal ac pene immobile gressu
Nec volucres cursus equare ualebat equorum.
|
| 220 | Ergo leuis Macedum manus occurrebat et hoste
Percusso refugis ictus uitabat habenis.
Sed neque barbaricis Martem exercere sagitta
Fas erat. arcus enim grauis atque ingens nisi primo
Inprimeretur humo, nisi curuaretur ab imo,
|
| 225 | Non poterat flecti. iamque aspernantibus Indis
Imperium Pori, quod fit titubantibus alis,
Cum ducis imperio metus acrior imperat, illi
Extenuare aciem, turmas hi iungere rursus,
Stare iubent alii, nec erat de milibus unus
|
| 230 | In medium qui consuleret. tamen agmine Porus
Disposito rursus dispersa recolligit arma
Terribilesque oculis elephantes obicit hosti.
Non minimum Grais monstra iniecere pauorem.
Nec solum barritus equos sed et horrifer aures
|
| 235 | Mouerat humanas tremulusque expauerat aer.
Et iam terrificus turbauerat agmina laxis
Ordinibus stridor et iam mandare parabant
Terga fugae modo uictores cum Magnus, inertes
Corripiens Macedum cuneos, equites Agrianos
|
| 240 | Et Tracas in monstra iubet conuertere gressus.
Extimplo redeunt animi, positoque timore
Mortis in aduerso creuit certamine uirtus.
Exhaurit pharetram manus, et fatalis harundo
Non sine morte uolans homines et monstra cruentat.
|
| 245 | Dumque auidi quidam nimis incautique sequuntur,
Obtriti pedibus elephantum certa relinquunt
Defuncti documenta suis ut parcius instent.
Anceps pugna diu Macedum fuit haut sine multa
Sanguinis inpensa donec uibrare secures
|
| 250 | Cepere unanimes solidosque pedes elephantum
Informesque manus falcato cedere ferro.
Ergo fatigati iaculis tandemque cruentis
Pressi uulneribus, uno simul impete uecti
Vectoresque ruunt. tunc uero exercitus amens
|
| 255 | Terga metu comitante fugit, Porumque serentem
Missilium nimbos et ab alto culmine monstri
Spicula fundentem, medio uelut equore solum,
Destituere sui. sed cum peteretur ab omni
Parte, lacessitus hinc inde nouemque fatiscens
|
| 260 | Vulneribus lacer, inspiciens auriga tyrannum
Languentem membris stimulis elephanta fatigat
Inque fugam uertit. profugo par fulminis instat
Ira Dei Macedo. sed dum fugat, imbre cruento
Telorum confossus obit, genibusque caducis
|
| 265 | Rege magis posito quam fuso, nobilis ille
Procubuit Bucifal, qui tanto principe solo
Solus erat dignus, cuius de nomine dictam
Tempore post paruo Pelleus condidit urbem.
Rex igitur, dum mutat equum, Porumque suosque
|
| 270 | Tardius insequitur. sed frater Taxilis, Indis
Qui preerat, rex ipse quidem sed deditus illi
Quem dederat mundo regem Fortuna, monebat
Sollicite Porum, fortunae ut cederet utque
Tam celebri tam propicio se dederet hosti.
|
| 275 | At Porus, quamquam marcescens corpore toto
Deficeret sanguis, fato tamen auspice notam
Excitus ad uocem, «num tu, proch dedecus,» inquit
«Taxilis es frater, qui transfuga meque suumque
Prodidit imperium?» dixit, telumque quod unum
|
| 280 | Nondum corruerat manibus contorsit in hostem.
Quod medio iuuenis exceptum pectore tergum
Rupit et eterno sopiuit lumina sompno.
Seque fuge rursus commisit. sed fera multis
Saucia missilibus penitus defecit eumque
|
| 285 | Hostibus obiecit peditem Magnoque sequenti.
Qui ratus extinctum spoliari nobile corpus
Imperat. at morsu spoliantes cepit amaro
Attentare elephas rursusque inponere dorso
Seminecem donec multis turgentia telis
|
| 290 | Interius pepulere foras uitalia uitam.
At rex ut Porum, quem iam credebat Auernis
Inmixtum populis, erecto lumine uidit
Attollentem oculos, odium clementia uicit
Et «que, Pore, tuos» inquit «dementia sensus
|
| 295 | Ebria peruertit ut cum tibi nota mearum
Rerum fama foret, in tanto, perdite, fastu
Auderes michi collatis occurrere signis?»
At Porus «quia queris,» ait «respondeo tanta
Libertate tibi, quantam michi, Magne, dedisti
|
| 300 | Querendo prius. ante malum certaminis huius
Nemo erat in terris quem posse resistere quemue
Censerem michi Marte parem uel mente, meamque
Vim noram et meritum, nondum tua fata tuasque
Expertus uires. sed quam me fortior esses,
|
| 305 | Euentus belli docuit; tibi uero secundus
Non ininimum felix uideor michi. ne tamen isto
Attollas animum casu quia uiceris. Ipse
Exemplum tibi sum, qui cum fortissimus essem,
Fortius inueni. ne dixeris esse beatum
|
| 310 | Qui quo crescat habet nisi quo decrescere possit
Non habeat. satius est non ascendere quam post
Ascensum regredi, melius non crescere quam post
Augmentum minui. grauius torquentur auari
Amissi memores quam delectentur habendo.
|
| 315 | Proinde tui cursus frenum moderare. Caduca
Sunt bona fortunae stabilisque ignara fauoris.»
Miratur Macedo fortunae turbine regem
Infractum uictumque animum uictoris habentem.
Ergo refrenata mutati pectoris ira,
|
| 320 | Contra spem procerum curauit prodigus egrum,
Curatum fouit, confirmatumque benigne
Inter amicorum cetus numerumque recepit.
Largius exhibuit dilatauitque prioris
Imperii metas, tantoque exceptus honore
|
| 325 | Est hostis, quantum sibi uix speraret amicus.
Postquam magnanimus Macedum uictricibus armis
Succubuit Porus, succumbere nescius ante,
Elatus Macedo, cui uix cedentibus astris
Prodiga tam celebrem dederat Fortuna triumphum,
|
| 330 | Quo mediante sibi fines Orientis apertos
Censebat, laxis propere festinat habenis
Orbis in extremas conuertere prelia gentes
Oceanique suis populos adiungere castris.
Ocior ergo Nothis Indos extremaque mundi
|
| 335 | Clymata subiciens, populos regesque pererrat,
Nec minus humanis portenti mentibus infert
Terrorisue minus nocturni fulguris igne,
Quem sequitur fragor et fractae collisio nubis
Et uaga pallentem motura tonitrua mundum,
|
| 340 | Mentem preteritae memorem terrentia culpae.
Ausa tamen fatis Macedumque resistere famae
Gens Sudracarum ualidae se menibus urbis
Inclusit, dubio metuens se credere Marti.
Aptari scalas iubet et cunctantibus illis
|
| 345 | Primus in oppositum galeato uertice murum
Euadit Macedo. sed erat locus artus ut ipsum
Vix caperet murus. sic ergo suprema tenebat
Vt magis hereret quam staret. cum tamen ipse
Mille citaretur iaculis ex turribus unus
|
| 350 | Nec Macedum quisquam gradibus succedere posset,
Quippe ascendentes remouebat ab aggere missus
Missiliuixi turbo, tandem discrimina uimque
Telorum uicit pudor et confusio frontis.
Nam mora subsidii poterat compellere lenti,
|
| 355 | Dederet ut sese uel morti forte uel hosti.
Festinant igitur certatim ascendere uitae
Pignore postposito, sed festinando morantur
Auxilium. nam dum certant euadere, scalas
Plus onerant. quibus effractis ruit omnis ab alto
|
| 360 | In se lapsa manus, et desperare coegit
Spem Macedum Magnus, quem solum stare uidebant,
Tamquam in deserto fuerit desertus ab illis.
Iamque manus, clipeum qua contorquebat ad ictus,
Lassa minabatur defectum, iamque monebant
|
| 365 | Clamantes socii, celer ut resiliret et ipsum
Exciperent, cum rex, ausus mirabile dictu
Atque fide maius, saltu se prepete dira
Barbarie plenam preceps inmisit in urbem,
Indignum reputans diuino stemmate, princeps
|
| 370 | Tot clarus titulis si tergum ostenderet hosti.
Queritur an fortis facto an temerarius isto
Rex fuerit, sed si contraria iungere curas,
Et fortis fuit et facto temerarius isto,
Cumque capi uiuus posset perimiue priusquam
|
| 375 | Surgeret, excussit Fortuna potenter utrumque
Et miro miranda modo protexit alumpnum.
Sic etenim Macedo corpus librauerat ut se
Exciperet pedibus. stans ergo lacessere pugnam
Cepit, et a tergo ne posset ab hoste noceri,
|
| 380 | Magnipotens Fortuna duci prouiderat ante.
Stabat enim laurus annoso stipite tamquam
Nata ducem Macedum uetulis defendere ramis.
Huius ut applicuit trunco insuperabile corpus,
Vltio caelestis clipeum circumtulit, ictus
|
| 385 | Telorum excipiens, cumque omnes eminus unum
Impeterent, propius accedere nemo manumue
Conferre audebat. celeberrima fama uerendi
Nominis, edomitum iam dilatata per orbem,
Pro duce pugnabat et desperatio, magnae
|
| 390 | Virtutis stimulus, et honestae occasio mortis.
Sed clipeum iam missilium perfoderat imber,
Fractaque plangebat saxorum turbine cassis.
Lubrica succiderant genua et labefacta laboris
Pondere continui uix sustentare ualebant
|
| 395 | Egregium corpus. quem cum spoliare pararent
Qui stabant propius, hos sic mucrone recepit
Magnus ut ante ipsum uita fugiente iacerent
Exanimes gemini. quorum sic terruit omnes
Sudracas obitus ut nemo lacessere deinceps
|
| 400 | Cominus auderet collato robore Magnum.
Ille tamen genibus exceptum corpus, ad omnes
Ictus expositum, non egre, tygridis instar,
Ense tuebatur donec per inane sagitta
Accelerans latus in dextrum scelus ausa cucurrit.
|
| 405 | Cuius ad introitum crudo de uulnere tantum
Sanguinis emicuit ut rex tremefactus et amens
Non posset telum nutanti euellere dextra.
Exangues igitur afflicti corporis artus
Applicuit lauro moribundus et arma remisit.
|
| 410 | Accurrens alacer iaculum qui miserat Indus
Exanimem credens regem spoliare parabat.
Quem simul ac sensit corpus regale prophana
Attrectare manu Macedo, «proch dedecus,» inquit
«Mene ducem Macedum nosti?» nec plura locutus,
|
| 415 | Languentem reuocans animum, nudum latus hostis
Subiecto mucrone fodit, iungitque duobus
Exanimem sociis. «talem decet ire sub umbras,»
Inquit Alexander «talis michi nuncius esto.»
Dixit, et ut moriens inuictus dimicet ante
|
| 420 | Quam sacer in tenues erumpat spiritus auras,
Se clipeo et lauri ramis attollere temptat.
Sed neque sic proferre potens uenerabile corpus,
Poblite succiduo rursus procumbit et hostem
Prouocat, exerto si quis confiigere ferro
|
| 425 | Audeat et tantae spolium sibi tollere palmae.
Tandem, alia muri uestigia parte secutus,
Peucestes, pulsis propugnatoribus urbis,
Inpiger irrumpens aditus et claustra retecto
Ense superuenit. tremulo quem lumine postquam
|
| 430 | Intuitus Macedo, iam non solatia uitae
Sed mortis socium ratus aduenisse, tepenti
Excepit clipeo corpus. subit inde Timeus,
Deinde Leonnatus et Aristonus. omnibus isti
Indis oppositi regem defendere totis
|
| 435 | Viribus ardescunt. sed dum tot milia soli
Reicerent, cecidit preclaro Marte Timeus,
Peucestesque, graui capitis discrimine lesus,
Deinde Leonnatus. armis iacuere remissis
Ante pedes regis. iam spes in Aristone solo
|
| 440 | Vnica restabat. sed et ipse ruentibus Indis
Saucius haut poterat tantos inhibere furores.
Interea cecidisse ducem intra menia rumor
Pertulit ad Grecos. alios tam dira timore
Fregisset sed eos animauit fama. Pericli
|
| 445 | Tocius inmemores murum fregere dolabris,
Molitique aditum spreto discrimine mortis,
Per murum fecere uiam. perit obuia passim
Turba, cadit sine quo delectu sexus et etas
Omnis. Alexandro mortis seu uulneris auctor
|
| 450 | Creditur, occurrit quicumque. nec improbus iram
Deposuit gladius donec superesse ruinae
Desiit et dextrae ferienti defuit hostis.
Nec mora, concurrunt auidi curare iacentem
Pelleum proceres referuntque in castra deorum
|
| 455 | Inuidiam. cuius nudato uulnere magnus
Inter doctores medice Critobolus artis
Comperit hamata percussum cuspide regem
Nec posse educi nisi uulnus docta secando
Augeret manus et ferrum, multumque cruoris
|
| 460 | Ne traheret fluxum cuspis retracta, trementi
Mente uerebatur. igitur cum fata uideret,
Si male curaret regem, sibi triste minari
Inque suum reditura caput mala, pectore stabat
Attonito. quem rex stupidum ut percepit amictu
|
| 465 | Siccantem lacrimas et captum mente, «quid» inquit
«Expectas, cum sit hoc insanabile uulnus,
Me saltim lento moriturum absoluere leto?
Cumque michi possis celeri succurrere morte,
An metuis ne sis fati reus huius?» at ille,
|
| 470 | Siue nichil metuens tandem sibi siue timorem
Dissimulans, supplex orauit ut ipse tenendum
Preberet corpus, teli dum uelleret hamos,
Quippe leuem motum quantumlibet affore uitae
Non leue discrimen. «non est» ait ille «decorum
|
| 475 | Vinciri regem, Critobole, siue teneri.
Libera sit regis et semper salua potestas.»
Sic ait, et quod uix auderes credere, corpus
Prebuit inmotum, neque uultus signa doloris
Contraxit rugas. sed abacta cuspide postquam
|
| 480 | Largior emicuit patefacto uulnere sanguis,
Suffudit caligo oculos, animumque labantem
Suspendit tantus dolor ut moribundus ab ipsis
Qui circumstabant uix exciperetur amicis.
Quod simul acceptum est, oritur per castra tumultus
|
| 485 | Flebilis, et Macedum ruit in lamenta iuuentus,
Confessi se omnes unius uiuere uita.
Nec prius obticuit clamor quam pollice docto
Restrinxit fluxum medicis Critobolus herbis.
Tunc demum sompno licuit succumbere Magnum.
|
| 490 | Tunc demum, accepta regis per castra salute,
Exule mesticia turmas statuere per omnes
Prodiga leticiae positis sollempnia mensis,
Qualis in Egeo Borea bachante profundo
Exoritur clamor cum fracta puppe magister
|
| 495 | Voluitur in medios inuerso uertice fluctus;
Fit fragor, et similem timet unusquisque ruinam,
Seque omnes anima periisse fatentur in una:
Si tamen incolomem reuocare tenacibus uncis
Et clauum reparare queunt, sonat aura tumultu
|
| 500 | Leticiae, et primum uincunt noua gaudia luctum.
Postquam Pellei curato uulnere pauci
Effluxere dies, cum nondum obducta cicatrix
Posse uideretur grauiorem gignere morbum,
Impaciens tamen ille morae parat arma repostis
|
| 505 | Gentibus Oceani et celeres inferre sarissas,
Perdomitoque sibi nascentis cardine Phebi,
Querere nescitum Nili mortalibus ortum.
Regibus Indorum Poro Abysarique, iuuante
Taxile, nauigii mandatur cura parandi.
|
| 510 | Rumor hic attonitas impleuit militis aures,
Cumque fatigati regisque suaeque saluti
Consulerent proceres, cuncti uelut agmine facto
Conuenere duces, quorum Craterus, ad ipsum
Vota precesque ferens, «tua, regum maxime, uirtus»
|
| 515 | Inquit «et esuries mentis, cui maximus iste
Non satis est orbis, quem proponunt sibi finem
Vel quem sunt habitura modum? tua si tibi uilis
Vt nunc est uel cara minus, preciosa tuorum
Sit saltim tibi, Magne, salus. gens omnis in istos
|
| 520 | Conspiret iugulos, lateat sub classibus equor,
Cuncta uenenatos acuant animalia dentes,
Quelibet occurrat ignoto belua uultu,
Omnibus obice nos terrae pelagique periclis
Dummodo te serues, dum tu tibi parcere cures.
|
| 525 | Ad noua tendentes semper discrimina quis nos
Inuictos tociens poterit prestare? Secunde
Res ita se prebent ut nulli fas sit in uno
Semper stare gradu. sed quis spondere deorum
Audeat hoc, Macedum diuturnum te fore sydus?
|
| 530 | Quis te precipitem per mundi lubrica possit
Incolomem seruare diu? cur te manifestis
Casibus obicis ut capias ignobile castrum?
Cum labor et merces equa sibi lance coherent
Et causis paribus respondent premia dampnis,
|
| 535 | Dulcior esse solet fructus maiorque secundis
Rebus et aduersis maius solamen haberi.
Esto tibi deinceps et nobis partior in te.
Obice nos cuiuis portento. ignobile bellum,
Degeneres pugnas, obscura pericula uita.
|
| 540 | Gloria quantalibet uili sordescit in hoste.
Indignum satis est ut consumatur in illis
Gloria uel uirtus ubi multo parta labore
Ostendi nequeat.» eadem Tholomeus et omnis
Concio cum lacrimis confusa uoce perorat.
|
| 545 | Non fuit Eacidae pietas ingrata suorum,
Atque ita «non minimum uobis obnoxius» inquit
«Aut ingratus ero, non solum quod scio nostram
Vos hodie, proceres, uestrae preferre saluti
Sed quod ab introitu regni uel origine belli
|
| 550 | Erga me nullum pietatis opus uel amoris
Pignus omisistis. uerum non est michi prorsus
Mens ea que uobis, neque enim desistere ceptis
Aut bellum finire uolo. non me capit etas,
Sed neque me spacio etatis uel legibus eui
|
| 555 | Metior. excedit eui mea gloria metas.
Hec sola est, uestrum metiri qua uolo regem.
Degeneres animi pectusque ignobile summum
Credunt esse bonum diuturna uiuere uita.
Sed mundi rex unus ego, qui mille tryumphos
|
| 560 | Non annos uitae numero, si munera recte
Computo Fortunae uel si bene clara retractem
Gesta, diu uixi. Tracas Asiamque subegi.
Proximus est mundi michi finis, et absque deorum
Vt loquar inuidia, nimis est angustus et orbis,
|
| 565 | Et terrae tractus domino non sufficit uni.
Quem tamen egressus postquam hunc subiecero mundum,
En alium uobis aperire sequentibus orbem
Iam michi constitui. nichil insuperabile forti.
Antipodum penetrare sinus aliamque uidere
|
| 570 | Naturam accelero. michi si tamen arma negatis,
Non possum michi deesse. manus ubicumque mouebo,
In theatro mundi totius me rear esse,
Ignotosque locos uulgusque ignobile bellis
Nobilitabo meis, et quas Natura remouit
|
| 575 | Gentibus occultas calcabitis hoc duce terras.
Hiis operam dare proposui nec rennuo claram
Si Fortuna ferat uel in hiis extinguere uitam.»
Dixit et ad naues socios inuitat. at illi,
Ducat eos quocumque uelit, hortantur, et ecce
|
| 580 | Nauticus exoritur per fluminis ostia clamor.
|