Saturae

Satura VI

_______________________________________________________

Credo Pudicitiam Saturno rege moratam

in terris visamque diu, cum frigida parvas

praeberet spelunca domos ignemque laremque

et pecus et dominos communi clauderet umbra,

5

silvestrem montana torum cum sterneret uxor

frondibus et culmo vicinarumque ferarum

pellibus, haut similis tibi, Cynthia, nec tibi, cuius

turbavit nitidos extinctus passer ocellos,

sed potanda ferens infantibus ubera magnis

10

et saepe horridior glandem ructante marito.

quippe aliter tunc orbe novo caeloque recenti

vivebant homines, qui rupto robore nati

compositive luto nullos habuere parentes.

multa Pudicitiae veteris vestigia forsan

15

aut aliqua exstiterint et sub Iove, sed Iove nondum

barbato, nondum Graecis iurare paratis

per caput alterius, cum furem nemo timeret

caulibus ac pomis et aperto viveret horto.

paulatim deinde ad superos Astraea recessit

20

hac comite, atque duae pariter fugere sorores.

anticum et vetus est alienum, Postume, lectum

concutere atque sacri genium contemnere fulcri.

omne aliud crimen mox ferrea protulit aetas:

viderunt primos argentea saecula moechos.

25

conventum tamen et pactum et sponsalia nostra

tempestate paras iamque a tonsore magistro

pecteris et digito pignus fortasse dedisti?

certe sanus eras. uxorem, Postume, ducis?

dic qua Tisiphone, quibus exagitere colubris.

30

ferre potes dominam salvis tot restibus ullam,

cum pateant altae caligantesque fenestrae,

cum tibi vicinum se praebeat Aemilius pons?

aut si de multis nullus placet exitus, illud

nonne putas melius, quod tecum pusio dormit?

35

pusio, qui noctu non litigat, exigit a te

nulla iacens illic munuscula, nec queritur quod

et lateri parcas nec quantum iussit anheles.

Sed placet Ursidio lex Iulia: tollere dulcem

cogitat heredem, cariturus turture magno

40

mullorumque iubis et captatore macello.

quid fieri non posse putes, si iungitur ulla

Ursidio? si moechorum notissimus olim

stulta maritali iam porrigit ora capistro,

quem totiens texit perituri cista Latini?

45

quid quod et antiquis uxor de moribus illi

quaeritur? o medici, nimiam pertundite venam.

delicias hominis! Tarpeium limen adora

pronus et auratam Iunoni caede iuvencam,

si tibi contigerit capitis matrona pudici.

50

paucae adeo Cereris vittas contingere dignae,

quarum non timeat pater oscula. necte coronam

postibus et densos per limina tende corymbos.

unus Hiberinae vir sufficit? ocius illud

extorquebis, ut haec oculo contenta sit uno.

55

magna tamen fama est cuiusdam rure paterno

viventis. vivat Gabiis ut vixit in agro,

vivat Fidenis, et agello cedo paterno.

quis tamen adfirmat nil actum in montibus aut in

speluncis? adeo senuerunt Iuppiter et Mars?

60

Porticibusne tibi monstratur femina voto

digna tuo? cuneis an habent spectacula totis

quod securus ames quodque inde excerpere possis?

chironomon Ledam molli saltante Bathyllo

Tuccia vesicae non imperat, Apula gannit,

65

[sicut in amplexu, subito et miserabile longum.]

attendit Thymele: Thymele tunc rustica discit.

ast aliae, quotiens aulaea recondita cessant,

et vacuo clusoque sonant fora sola theatro,

atque a plebeis longe Megalesia, tristes

70

personam thyrsumque tenent et subligar Acci.

Urbicus exodio risum movet Atellanae

gestibus Autonoes, hunc diligit Aelia pauper.

solvitur his magno comoedi fibula, sunt quae

Chrysogonum cantare vetent, Hispulla tragoedo

75

gaudet: an expectas ut Quintilianus ametur?

accipis uxorem de qua citharoedus Echion

aut Glaphyrus fiat pater Ambrosiusque choraules.

longa per angustos figamus pulpita vicos,

ornentur postes et grandi ianua lauro,

80

ut testudineo tibi, Lentule, conopeo

nobilis Euryalum murmillonem exprimat infans.

nupta senatori comitata est Eppia ludum

ad Pharon et Nilum famosaque moenia Lagi

prodigia et mores urbis damnante Canopo.

85

inmemor illa domus et coniugis atque sororis

nil patriae indulsit, plorantisque improba natos

utque magis stupeas ludos Paridemque reliquit.

sed quamquam in magnis opibus plumaque paterna

et segmentatis dormisset parvula cunis,

90

contempsit pelagus; famam contempserat olim,

cuius apud molles minima est iactura cathedras.

Tyrrhenos igitur fluctus lateque sonantem

pertulit Ionium constanti pectore, quamvis

mutandum totiens esset mare. iusta pericli

95

si ratio est et honesta, timent pavidoque gelantur

pectore nec tremulis possunt insistere plantis:

fortem animum praestant rebus quas turpiter audent.

si iubeat coniunx, durum est conscendere navem,

tunc sentina gravis, tunc summus vertitur aer:

100

quae moechum sequitur, stomacho valet. illa maritum

convomit, haec inter nautas et prandet et errat

per puppem et duros gaudet tractare rudentis.

qua tamen exarsit forma, qua capta iuventa

Eppia? quid vidit propter quod ludia dici

105

sustinuit? nam Sergiolus iam radere guttur

coeperat et secto requiem sperare lacerto;

praeterea multa in facie deformia, sicut

attritus galea mediisque in naribus ingens

gibbus et acre malum semper stillantis ocelli.

110

sed gladiator erat. facit hoc illos Hyacinthos;

hoc pueris patriaeque, hoc praetulit illa sorori

atque viro. ferrum est quod amant. hic Sergius idem

accepta rude coepisset Veiiento videri.

Quid privata domus, quid fecerit Eppia, curas?

115

respice rivales divorum, Claudius audi

116

quae tulerit. dormire virum cum senserat uxor,

118

sumere nocturnos meretrix Augusta cucullos

117

ausa Palatino et tegetem praeferre cubili

119

linquebat comite ancilla non amplius una.

120

sed nigrum flavo crinem abscondente galero

intravit calidum veteri centone lupanar

et cellam vacuam atque suam; tunc nuda papillis

prostitit auratis titulum mentita Lyciscae

ostenditque tuum, generose Britannice, ventrem.

125

excepit blanda intrantis atque aera poposcit.

[continueque iacens cunctorum absorbuit ictus.]

mox lenone suas iam dimittente puellas

tristis abit, et quod potuit tamen ultima cellam

clausit, adhuc ardens rigidae tentigine volvae,

130

et lassata viris necdum satiata recessit,

obscurisque genis turpis fumoque lucernae

foeda lupanaris tulit ad pulvinar odorem.

hippomanes carmenque loquar coctumque venenum

privignoque datum? faciunt graviora coactae

135

imperio sexus minimumque libidine peccant.

‹Optima sed quare Caesennia teste marito?›

bis quingena dedit. tanti vocat ille pudicam,

nec pharetris Veneris macer est aut lampade fervet:

inde faces ardent, veniunt a dote sagittae.

140

libertas emitur. coram licet innuat atque

rescribat: vidua est, locuples quae nupsit avaro.

‹Cur desiderio Bibulae Sertorius ardet?›

si verum excutias, facies non uxor amatur.

tres rugae subeant et se cutis arida laxet,

145

fiant obscuri dentes oculique minores,

‹collige sarcinulas› dicet libertus ‹et exi.

iam gravis es nobis et saepe emungeris. exi

ocius et propera. sicco venit altera naso.›

interea calet et regnat poscitque maritum

150

pastores et ovem Canusinam ulmosque Falernas –

quantulum in hoc! – pueros omnes, ergastula tota,

quodque domi non est, sed habet vicinus, ematur.

mense quidem brumae, cum iam mercator Iason

clausus et armatis obstat casa candida nautis,

155

grandia tolluntur crystallina, maxima rursus

murrina, deinde adamas notissimus et Beronices

in digito factus pretiosior. hunc dedit olim

barbarus incestae, dedit hunc Agrippa sorori,

observant ubi festa mero pede sabbata reges

160

et vetus indulget senibus clementia porcis.

‹Nullane de tantis gregibus tibi digna videtur?›

sit formonsa, decens, dives, fecunda, vetustos

porticibus disponat avos, intactior omni

crinibus effusis bellum dirimente Sabina,

165

rara avis in terris nigroque simillima cycno,

quis feret uxorem cui constant omnia? malo,

malo Venustinam quam te, Cornelia, mater

Gracchorum, si cum magnis virtutibus adfers

grande supercilium et numeras in dote triumphos.

170

tolle tuum, precor, Hannibalem victumque Syphacem

in castris et cum tota Carthagine migra.

‹parce, precor, Paean, et tu, dea, pone sagittas;

nil pueri faciunt, ipsam configite matrem›

Amphion clamat, sed Paean contrahit arcum.

175

extulit ergo greges natorum ipsumque parentem,

dum sibi nobilior Latonae gente videtur

atque eadem scrofa Niobe fecundior alba.

quae tanti gravitas, quae forma, ut se tibi semper

inputet? huius enim rari summique voluptas

180

nulla boni, quotiens animo corrupta superbo

plus aloes quam mellis habet. quis deditus autem

usque adeo est, ut non illam quam laudibus effert

horreat inque diem septenis oderit horis?

Quaedam parva quidem, sed non toleranda maritis.

185

nam quid rancidius quam quod se non putat ulla

formosam nisi quae de Tusca Graecula facta est,

de Sulmonensi mera Cecropis? omnia Graece:

[cum sit turpe magis nostris nescire Latine.]

hoc sermone pavent, hoc iram, gaudia, curas,

190

hoc cuncta effundunt animi secreta. quid ultra?

concumbunt Graece. dones tamen ista puellis,

tune etiam, quam sextus et octogensimus annus

pulsat, adhuc Graece? non est hic sermo pudicus

in vetula. quotiens lascivum intervenit illud

195

ζωὴ καὶ ψυχή, modo sub lodice relictis

uteris in turba. quod enim non excitet inguen

vox blanda et nequam? digitos habet. ut tamen omnes

subsidant pinnae, dicas haec mollius Haemo

quamquam et Carpophoro, facies tua conputat annos.

200

Si tibi legitimis pactam iunctamque tabellis

non es amaturus, ducendi nulla videtur

causa, nec est quare cenam et mustacea perdas

labente officio crudis donanda, nec illud

quod prima pro nocte datur, cum lance beata

205

Dacicus et scripto radiat Germanicus auro.

si tibi simplicitas uxoria, deditus uni

est animus, summitte caput cervice parata

ferre iugum. nullam invenies quae parcat amanti.

ardeat ipsa licet, tormentis gaudet amantis

210

et spoliis; igitur longe minus utilis illi

uxor, quisquis erit bonus optandusque maritus.

nil umquam invita donabis coniuge, vendes

hac obstante nihil, nihil haec si nolet emetur.

haec dabit affectus: ille excludatur amicus

215

iam senior, cuius barbam tua ianua vidit.

testandi cum sit lenonibus atque lanistis

libertas et iuris idem contingat harenae,

non unus tibi rivalis dictabitur heres.

‹pone crucem servo.› ‹meruit quo crimine servus

220

supplicium? quis testis adest? quis detulit? audi;

nulla umquam de morte hominis cunctatio longa est.›

‹o demens, ita servus homo est? nil fecerit, esto:

hoc volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas.›

imperat ergo viro. sed mox haec regna relinquit

225

permutatque domos et flammea conterit; inde

avolat et spreti repetit vestigia lecti.

ornatas paulo ante fores, pendentia linquit

vela domus et adhuc virides in limine ramos.

sic crescit numerus, sic fiunt octo mariti

230

quinque per autumnos, titulo res digna sepulcri.

Desperanda tibi salva concordia socru.

illa docet spoliis nudi gaudere mariti,

illa docet missis a corruptore tabellis

nil rude nec simplex rescribere, decipit illa

235

custodes aut aere domat. tum corpore sano

advocat Archigenen onerosaque pallia iactat.

abditus interea latet et secretus adulter

inpatiensque morae silet et praeputia ducit.

scilicet expectas ut tradat mater honestos

240

atque alios mores quam quos habet? utile porro

filiolam turpi vetulae producere turpem.

Nulla fere causa est in qua non femina litem

moverit. accusat Manilia, si rea non est.

conponunt ipsae per se formantque libellos,

245

principium atque locos Celso dictare paratae.

Endromidas Tyrias et femineum ceroma

quis nescit, vel quis non vidit vulnera pali,

quem cavat adsiduis rudibus scutoque lacessit

atque omnis implet numeros dignissima prorsus

250

Florali matrona tuba, nisi si quid in illo

pectore plus agitat veraeque paratur harenae?

quem praestare potest mulier galeata pudorem,

quae fugit a sexu? vires amat. haec tamen ipsa

vir nollet fieri; nam quantula nostra voluptas!

255

quale decus, rerum si coniugis auctio fiat,

balteus et manicae et cristae crurisque sinistri

dimidium tegimen! vel si diversa movebit

proelia, tu felix ocreas vendente puella.

hae sunt quae tenui sudant in cyclade, quarum

260

delicias et panniculus bombycinus urit.

aspice quo fremitu monstratos perferat ictus

et quanto galeae curvetur pondere, quanta

poplitibus sedeat quam denso fascia libro,

et ride positis scaphium cum sumitur armis.

265

dicite vos, neptes Lepidi caecive Metelli

Gurgitis aut Fabii, quae ludia sumpserit umquam

hos habitus? quando ad palum gemat uxor Asyli?

Semper habet lites alternaque iurgia lectus

in quo nupta iacet; minimum dormitur in illo.

270

tum gravis illa viro, tunc orba tigride peior,

cum simulat gemitus occulti conscia facti,

aut odit pueros aut ficta paelice plorat

uberibus semper lacrimis semperque paratis

in statione sua atque expectantibus illam,

275

quo iubeat manare modo. tu credis amorem,

tu tibi tunc, uruca, places fletumque labellis

exorbes, quae scripta et quot lecture tabellas

si tibi zelotypae retegantur scrinia moechae!

sed iacet in servi complexibus aut equitis. dic,

280

dic aliquem sodes hic, Quintiliane, colorem.

haeremus. dic ipsa. ‹olim convenerat› inquit

‹ut faceres tu quod velles, nec non ego possem

indulgere mihi. clames licet et mare caelo

confundas, homo sum.› nihil est audacius illis

285

deprensis: iram atque animos a crimine sumunt.

Unde haec monstra tamen vel quo de fonte requiris?

praestabat castas humilis fortuna Latinas

quondam, nec vitiis contingi parva sinebant

tecta labor somnique breves et vellere Tusco

290

vexatae duraeque manus ac proximus urbi

Hannibal et stantes Collina turre mariti.

nunc patimur longae pacis mala, saevior armis

luxuria incubuit victumque ulciscitur orbem.

nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo

295

paupertas Romana perit. hinc fluxit ad istos

et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos

atque coronatum et petulans madidumque Tarentum.

prima peregrinos obscena pecunia mores

intulit, et turpi fregerunt saecula luxu

300

divitiae molles. quid enim venus ebria curat?

inguinis et capitis quae sint discrimina nescit

grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet,

cum perfusa mero spumant unguenta Falerno,

cum bibitur concha, cum iam vertigine tectum

305

ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis.

306

i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna

308

Maura, Pudicitiae veterem cum praeterit aram,

307

Tullia quid dicat, notae collactea Maurae.

309

noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt hic

310

effigiemque deae longis siphonibus implent

inque vices equitant ac Luna teste moventur,

inde domos abeunt: tu calcas luce reversa

coniugis urinam magnos visurus amicos.

nota bonae secreta deae, cum tibia lumbos

315

incitat et cornu pariter vinoque feruntur

attonitae crinemque rotant ululantque Priapi

maenades. o quantus tunc illis mentibus ardor

concubitus, quae vox saltante libidine, quantus

ille meri veteris per crura madentia torrens!

320

lenonum ancillas posita Saufeia corona

provocat et tollit pendentis praemia coxae,

ipsa Medullinae fluctum crisantis adorat:

palma inter dominas, virtus natalibus aequa.

nil ibi per ludum simulabitur, omnia fient

325

ad verum, quibus incendi iam frigidus aevo

Laomedontiades et Nestoris hirnea possit.

tunc prurigo morae inpatiens, tum femina simplex,

ac pariter toto repetitus clamor ab antro

‹iam fas est, admitte viros.› dormitat adulter,

330

illa iubet sumpto iuvenem properare cucullo;

si nihil est, servis incurritur; abstuleris spem

servorum, venit et conductus aquarius; hic si

quaeritur et desunt homines, mora nulla per ipsam

quo minus inposito clunem summittat asello.

335

atque utinam ritus veteres et publica saltem

his intacta malis agerentur sacra; sed omnes

noverunt Mauri atque Indi quae psaltria penem

maiorem quam sunt duo Caesaris Anticatones

illuc, testiculi sibi conscius unde fugit mus,

340

intulerit, ubi velari pictura iubetur

quaecumque alterius sexus imitata figuras.

et quis tunc hominum contemptor numinis, aut quis

simpuvium ridere Numae nigrumque catinum

et Vaticano fragiles de monte patellas

345

ausus erat? sed nunc ad quas non Clodius aras?

[audio quid veteres olim moneatis amici,

‹pone seram, cohibe.› sed quis custodiet ipsos

custodes? cauta est et ab illis incipit uxor.]

iamque eadem summis pariter minimisque libido,

350

nec melior silicem pedibus quae conterit atrum

quam quae longorum vehitur cervice Syrorum.

Ut spectet ludos, conducit Ogulnia vestem,

conducit comites, sellam, cervical, amicas,

nutricem et flavam cui det mandata puellam.

355

haec tamen argenti superest quodcumque paterni

levibus athletis et vasa novissima donat.

multis res angusta domi, sed nulla pudorem

paupertatis habet nec se metitur ad illum

quem dedit haec posuitque modum. tamen utile quid sit

360

prospiciunt aliquando viri, frigusque famemque

formica tandem quidam expavere magistra:

prodiga non sentit pereuntem femina censum.

ac velut exhausta recidivus pullulet arca

nummus et e pleno tollatur semper acervo,

365

non umquam reputant quanti sibi gaudia constent.

ox 1

In quacumque domo vivit luditque professus

obscenum, tremula promittit et omnia dextra,

invenies omnis turpes similesque cinaedis.

his violare cibos sacraeque adsistere mensae

ox 5

permittunt, et vasa iubent frangenda lavari

cum colocyntha bibit vel cum barbata chelidon.

purior ergo tuis laribus meliorque lanista,

in cuius numero longe migrare iubetur

psyllus ab †eupholio.† quid quod nec retia turpi

ox 10

iunguntur tunicae, nec cella ponit eadem

munimenta umeri †pulsatamque arma† tridentem

qui nudus pugnare solet? pars ultima ludi

accipit has animas aliusque in carcere nervos.

sed tibi communem calicem facit uxor et illis

ox 15

cum quibus Albanum Surrentinumque recuset

flava ruinosi lupa degustare sepulchri.

horum consiliis nubunt subitaeque recedunt,

his languentem animum †servant† et seria vitae,

his clunem atque latus discunt vibrare magistris,

ox 20

quicquid praeterea scit qui docet. haud tamen illi

semper habenda fides: oculos fuligine pascit

distinctus croceis et reticulatus adulter.

suspectus tibi sit, quanto vox mollior et quo

saepius in teneris haerebit dextera lumbis.

ox 25

hic erit in lecto fortissimus; exuit illic

personam docili Thais saltata Triphallo.

quem rides? aliis hunc mimum! sponsio fiat:

purum te contendo virum. contendo: fateris?

an vocat ancillas tortoris pergula? novi

ox 30

consilia et veteres quaecumque monetis amici,

‹pone seram, cohibe›. sed quis custodiet ipsos

custodes, qui nunc lascivae furta puellae

hac mercede silent? crimen commune tacetur.

ox 34

prospicit hoc prudens et a illis incipit uxor.

366

Sunt quas eunuchi inbelles ac mollia semper

oscula delectent et desperatio barbae

et quod abortivo non est opus. illa voluptas

summa tamen, quom iam calida matura iuventa

370

inguina traduntur medicis, iam pectine nigro.

ergo expectatos ac iussos crescere primum

testiculos, postquam coeperunt esse bilibres,

373

tonsoris tantum damno rapit Heliodorus.

373a

mangonum pueros vera ac miserabilis urit

373b

debilitas, follisque pudet cicerisque relicti.

374

conspicuus longe cunctisque notabilis intrat

375

balnea nec dubie custodem vitis et horti

provocat a domina factus spado. dormiat ille

cum domina, sed tu iam durum, Postume, iamque

tondendum eunucho Bromium committere noli.

Si gaudet cantu, nullius fibula durat

380

vocem vendentis praetoribus. organa semper

in manibus, densi radiant testudine tota

sardonyches, crispo numerantur pectine chordae

quo tener Hedymeles operas dedit: hunc tenet, hoc se

solatur gratoque indulget basia plectro.

385

quaedam de numero Lamiarum ac nominis Appi

et farre et vino Ianum Vestamque rogabat,

an Capitolinam deberet Pollio quercum

sperare et fidibus promittere. quid faceret plus

aegrotante viro, medicis quid tristibus erga

390

filiolum? stetit ante aram nec turpe putavit

pro cithara velare caput dictataque verba

pertulit, ut mos est, et aperta palluit agna.

dic mihi nunc, quaeso, dic, antiquissime divom,

respondes his, Iane pater? magna otia caeli;

395

non est, quod video, non est quod agatur apud vos.

haec de comoedis te consulit, illa tragoedum

commendare volet: varicosus fiet haruspex.

Sed cantet potius quam totam pervolet urbem

audax et coetus possit quae ferre virorum

400

cumque paludatis ducibus praesente marito

ipsa loqui recta facie siccisque mamillis.

haec eadem novit quid toto fiat in orbe,

quid Seres, quid Thraces agant, secreta novercae

et pueri, quis amet, quis diripiatur adulter;

405

dicet quis viduam praegnatem fecerit et quo

mense, quibus verbis concumbat quaeque, modis quot.

instantem regi Armenio Parthoque cometen

prima videt, famam rumoresque illa recentis

excipit ad portas, quosdam facit; isse Niphaten

410

in populos magnoque illic cuncta arva teneri

diluvio, nutare urbes, subsidere terras,

quocumque in trivio, cuicumque est obvia, narrat.

nec tamen id vitium magis intolerabile quam quod

vicinos humiles rapere et concidere loris

415

†exortata† solet. nam si latratibus alti

rumpuntur somni, ‹fustes huc ocius› inquit

‹adferte› atque illis dominum iubet ante feriri,

deinde canem. gravis occursu, taeterrima vultu

balnea nocte subit, conchas et castra moveri

420

nocte iubet, magno gaudet sudare tumultu,

cum lassata gravi ceciderunt bracchia massa,

callidus et cristae digitos inpressit aliptes

ac summum dominae femur exclamare coegit.

convivae miseri interea somnoque fameque

425

urguentur. tandem illa venit rubicundula, totum

oenophorum sitiens, plena quod tenditur urna

admotum pedibus, de quo sextarius alter

ducitur ante cibum rabidam facturus orexim,

dum redit et loto terram ferit intestino.

430

marmoribus rivi properant, aurata Falernum

pelvis olet; nam sic, tamquam alta in dolia longus

deciderit serpens, bibit et vomit. ergo maritus

nauseat atque oculis bilem substringit opertis.

Illa tamen gravior, quae cum discumbere coepit

435

laudat Vergilium, periturae ignoscit Elissae,

committit vates et comparat, inde Maronem

atque alia parte in trutina suspendit Homerum.

cedunt grammatici, vincuntur rhetores, omnis

turba tacet, nec causidicus nec praeco loquetur,

440

altera nec mulier. verborum tanta cadit vis,

tot pariter pelves ac tintinnabula dicas

pulsari. iam nemo tubas, nemo aera fatiget:

una laboranti poterit succurrere Lunae.

inponit finem sapiens et rebus honestis;

445

nam quae docta nimis cupit et facunda videri

crure tenus medio tunicas succingere debet,

caedere Silvano porcum, quadrante lavari.

non habeat matrona, tibi quae iuncta recumbit,

dicendi genus, aut curvum sermone rotato

450

torqueat enthymema, nec historias sciat omnes,

sed quaedam ex libris et non intellegat. odi

hanc ego quae repetit volvitque Palaemonis artem

servata semper lege et ratione loquendi

ignotosque mihi tenet antiquaria versus

455

nec curanda viris. opicae castiget amicae

verba: soloecismum liceat fecisse marito.

Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,

cum viridis gemmas collo circumdedit et cum

auribus extentis magnos commisit elenchos.

460

[intolerabilius nihil est quam femina dives.]

interea foeda aspectu ridendaque multo

pane tumet facies aut pinguia Poppaeana

spirat et hinc miseri viscantur labra mariti.

ad moechum lota veniunt cute. quando videri

465

vult formonsa domi? moechis foliata parantur,

his emitur quidquid graciles huc mittitis Indi.

tandem aperit vultum et tectoria prima reponit,

incipit agnosci, atque illo lacte fovetur

propter quod secum comites educit asellas

470

exul Hyperboreum si dimittatur ad axem.

sed quae mutatis inducitur atque fovetur

tot medicaminibus coctaeque siliginis offas

accipit et madidae, facies dicetur an ulcus?

Est pretium curae penitus cognoscere toto

475

quid faciant agitentque die. si nocte maritus

aversus iacuit, periit libraria, ponunt

cosmetae tunicas, tarde venisse Liburnus

dicitur et poenas alieni pendere somni

cogitur, hic frangit ferulas, rubet ille flagello,

480

hic scutica; sunt quae tortoribus annua praestent.

verberat atque obiter faciem linit, audit amicas

aut latum pictae vestis considerat aurum

et caedit, longi relegit transversa diurni

et caedit, donec lassis caedentibus ‹exi›

485

intonet horrendum iam cognitione peracta.

praefectura domus Sicula non mitior aula.

nam si constituit solitoque decentius optat

ornari et properat iamque expectatur in hortis

aut apud Isiacae potius sacraria lenae,

490

disponit crinem laceratis ipsa capillis

nuda umeros Psecas infelix nudisque mamillis.

‹altior hic quare cincinnus?› taurea punit

continuo flexi crimen facinusque capilli.

quid Psecas admisit? quaenam est hic culpa puellae,

495

si tibi displicuit nasus tuus? altera laevum

extendit pectitque comas et volvit in orbem.

est in consilio materna admotaque lanis

emerita quae cessat acu; sententia prima

huius erit, post hanc aetate atque arte minores

500

censebunt, tamquam famae discrimen agatur

aut animae: tanta est quaerendi cura decoris.

tot premit ordinibus, tot adhuc conpagibus altum

aedificat caput: Andromachen a fronte videbis,

post minor est, credas aliam. cedo si breve parvi

505

sortita est lateris spatium breviorque videtur

virgine Pygmaea nullis adiuta coturnis

et levis erecta consurgit ad oscula planta.

Nulla viri cura interea nec mentio fiet

damnorum. vivit tamquam vicina mariti,

510

hoc solo propior, quod amicos coniugis odit

et servos, gravis est rationibus. ecce furentis

Bellonae matrisque deum chorus intrat et ingens

semivir, obsceno facies reverenda minori,

mollia qui rapta secuit genitalia testa

515

iam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt

plebeia et Phrygia vestitur bucca tiara.

grande sonat metuique iubet Septembris et austri

adventum, nisi se centum lustraverit ovis

et xerampelinas veteres donaverit ipsi,

520

ut quidquid subiti et magni discriminis instat

in tunicas eat et totum semel expiet annum.

hibernum fracta glacie descendet in amnem,

ter matutino Tiberi mergetur et ipsis

verticibus timidum caput abluet, inde superbi

525

totum regis agrum nuda ac tremibunda cruentis

erepet genibus; si candida iusserit Io,

ibit ad Aegypti finem calidaque petitas

a Meroe portabit aquas, ut spargat in aede

Isidis, antiquo quae proxima surgit ovili.

530

credit enim ipsius dominae se voce moneri.

en animam et mentem cum qua di nocte loquantur!

ergo hic praecipuum summumque meretur honorem

qui grege linigero circumdatus et grege calvo

plangentis populi currit derisor Anubis.

535

ille petit veniam, quotiens non abstinet uxor

concubitu sacris observandisque diebus

magnaque debetur violato poena cadurco

et movisse caput visa est argentea serpens;

illius lacrimae meditataque murmura praestant

540

ut veniam culpae non abnuat ansere magno

scilicet et tenui popano corruptus Osiris.

cum dedit ille locum, cophino fenoque relicto

arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem,

interpres legum Solymarum et magna sacerdos

545

arboris ac summi fida internuntia caeli.

implet et illa manum, sed parcius; aere minuto

qualiacumque voles Iudaei somnia vendunt.

spondet amatorem tenerum vel divitis orbi

testamentum ingens calidae pulmone columbae

550

tractato Armenius vel Commagenus haruspex;

pectora pullorum rimabitur, exta catelli

interdum et pueri; faciet quod deferat ipse.

Chaldaeis sed maior erit fiducia: quidquid

dixerit astrologus, credent a fonte relatum

555

Hammonis, quoniam Delphis oracula cessant

et genus humanum damnat caligo futuri.

praecipuus tamen est horum, qui saepius exul,

cuius amicitia conducendaque tabella

magnus civis obit et formidatus Othoni.

560

inde fides artis, sonuit si dextera ferro

laevaque, si longe castrorum in carcere mansit.

nemo mathematicus genium indemnatus habebit,

sed qui paene perit, cui vix in Cyclada mitti

contigit et parva tandem caruisse Seripho.

565

consulit ictericae lento de funere matris,

ante tamen de te Tanaquil tua, quando sororem

efferat et patruos, an sit victurus adulter

post ipsam; quid enim maius dare numina possunt?

haec tamen ignorat quid sidus triste minetur

570

Saturni, quo laeta Venus se proferat astro,

quis mensis damnis, quae dentur tempora lucro:

illius occursus etiam vitare memento,

in cuius manibus ceu pinguia sucina tritas

cernis ephemeridas, quae nullum consulit et iam

575

consulitur, quae castra viro patriamque petente

non ibit pariter numeris revocata Thrasylli.

ad primum lapidem vectari cum placet, hora

sumitur ex libro; si prurit frictus ocelli

angulus, inspecta genesi collyria poscit;

580

aegra licet iaceat, capiendo nulla videtur

aptior hora cibo nisi quam dederit Petosiris.

si mediocris erit, spatium lustrabit utrimque

metarum et sortes ducet frontemque manumque

praebebit vati crebrum poppysma roganti.

585

divitibus responsa dabit Phryx augur et inde

conductus, dabit astrorum mundique peritus

atque aliquis senior qui publica fulgura condit.

plebeium in circo positum est et in aggere fatum.

quae nudis longum ostendit cervicibus aurum

590

consulit ante falas delphinorumque columnas

an saga vendenti nubat caupone relicto.

Hae tamen et partus subeunt discrimen et omnis

nutricis tolerant fortuna urguente labores,

sed iacet aurato vix ulla puerpera lecto.

595

tantum artes huius, tantum medicamina possunt,

quae steriles facit atque homines in ventre necandos

conducit. gaude, infelix, atque ipse bibendum

porrige quidquid erit; nam si distendere vellet

et vexare uterum pueris salientibus, esses

600

Aethiopis fortasse pater, mox decolor heres

impleret tabulas numquam tibi mane videndus.

transeo suppositos et gaudia votaque saepe

ad spurcos decepta lacus, saepe inde petitos

pontifices, salios Scaurorum nomina falso

605

corpore laturos. stat Fortuna inproba noctu

adridens nudis infantibus: hos fovet omni

involvitque sinu, domibus tunc porrigit altis

secretumque sibi mimum parat; hos amat, his se

ingerit utque suos semper producit alumnos.

610

Hic magicos adfert cantus, hic Thessala vendit

philtra, quibus valeat mentem vexare mariti

et solea pulsare natis. quod desipis, inde est,

inde animi caligo et magna oblivio rerum

614

quas modo gessisti. tamen hoc tolerabile, si non

614a

[semper aquam portes rimosa ad dolia, semper

614b

istud onus subeas ipsis manantibus urnis,

614c

quo rabidus nostro Phalarim de rege dedisti.]

615

et furere incipias ut avunculus ille Neronis,

cui totam tremuli frontem Caesonia pulli

infudit. quae non faciet quod principis uxor?

ardebant cuncta et fracta conpage ruebant

non aliter quam si fecisset Iuno maritum

620

insanum. minus ergo nocens erit Agrippinae

boletus, siquidem unius praecordia pressit

ille senis tremulumque caput descendere iussit

in caelum et longa manantia labra saliva:

haec poscit ferrum atque ignes, haec potio torquet,

625

haec lacerat mixtos equitum cum sanguine patres.

tanti partus equae, tanti una venefica constat.

Oderunt natos de paelice; nemo repugnet,

nemo vetet, iam iam privignum occidere fas est.

vos ego, pupilli, moneo, quibus amplior est res,

630

custodite animas et nulli credite mensae:

livida materno fervent adipata veneno.

mordeat ante aliquis quidquid porrexerit illa

quae peperit, timidus praegustet pocula papas.

fingimus haec altum satura sumente coturnum

635

scilicet, et finem egressi legemque priorum

grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu,

montibus ignotum Rutulis caeloque Latino?

nos utinam vani. sed clamat Pontia ‹feci,

confiteor, puerisque meis aconita paravi,

640

quae deprensa patent; facinus tamen ipsa peregi.›

tune duos una, saevissima vipera, cena?

tune duos? ‹septem, si septem forte fuissent.›

credamus tragicis quidquid de Colchide torva

dicitur et Procne; nil contra conor. et illae

645

grandia monstra suis audebant temporibus, sed

non propter nummos. minor admiratio summis

debetur monstris, quotiens facit ira nocentes

hunc sexum et rabie iecur incendente feruntur

praecipites, ut saxa iugis abrupta, quibus mons

650

subtrahitur clivoque latus pendente recedit.

illam ego non tulerim quae conputat et scelus ingens

sana facit. spectant subeuntem fata mariti

Alcestim et, similis si permutatio detur,

morte viri cupiant animam servare catellae.

655

occurrent multae tibi Belides atque Eriphylae

mane, Clytemestram nullus non vicus habebit.

hoc tantum refert, quod Tyndaris illa bipennem

insulsam et fatuam dextra laevaque tenebat;

at nunc res agitur tenui pulmone rubetae,

660

sed tamen et ferro, si praegustarit Atrides

Pontica ter victi cautus medicamina regis.