Saturae

Satura XV

_______________________________________________________

Quis nescit, Volusi Bithynice, qualia demens

Aegyptos portenta colat? crocodilon adorat

pars haec, illa pavet saturam serpentibus ibin.

effigies sacri nitet aurea cercopitheci,

5

dimidio magicae resonant ubi Memnone chordae

atque vetus Thebe centum iacet obruta portis.

illic aeluros, hic piscem fluminis, illic

oppida tota canem venerantur, nemo Dianam.

porrum et caepe nefas violare et frangere morsu

10

(o sanctas gentes, quibus haec nascuntur in hortis

numina!), lanatis animalibus abstinet omnis

mensa, nefas illic fetum iugulare capellae:

carnibus humanis vesci licet. attonito cum

tale super cenam facinus narraret Ulixes

15

Alcinoo, bilem aut risum fortasse quibusdam

moverat ut mendax aretalogus. ‹in mare nemo

hunc abicit saeva dignum veraque Charybdi,

fingentem inmanis Laestrygonas et Cyclopas?

nam citius Scyllam vel concurrentia saxa

20

Cyaneis plenos et tempestatibus utres

crediderim aut tenui percussum verbere Circes

et cum remigibus grunnisse Elpenora porcis.

tam vacui capitis populum Phaeaca putavit?›

sic aliquis merito nondum ebrius et minimum qui

25

de Corcyraea temetum duxerat urna;

solus enim haec Ithacus nullo sub teste canebat.

nos miranda quidem sed nuper consule Iunco

gesta super calidae referemus moenia Copti,

nos volgi scelus et cunctis graviora coturnis;

30

nam scelus, a Pyrrha quamquam omnia syrmata volvas,

nullus apud tragicos populus facit. accipe nostro

dira quod exemplum feritas produxerit aevo.

Inter finitimos vetus atque antiqua simultas,

inmortale odium et numquam sanabile vulnus,

35

ardet adhuc Ombos et Tentura. summus utrimque

inde furor volgo, quod numina vicinorum

odit uterque locus, cum solos credat habendos

esse deos quos ipse colit. sed tempore festo

alterius populi rapienda occasio cunctis

40

visa inimicorum primoribus ac ducibus, ne

laetum hilaremque diem, ne magnae gaudia cenae

sentirent positis ad templa et compita mensis

pervigilique toro, quem nocte ac luce iacentem

septimus interdum sol invenit. horrida sane

45

Aegyptos, sed luxuria, quantum ipse notavi,

barbara famoso non cedit turba Canopo.

adde quod et facilis victoria de madidis et

blaesis atque mero titubantibus. inde virorum

saltatus nigro tibicine, qualiacumque

50

unguenta et flores multaeque in fronte coronae:

hinc ieiunum odium. sed iurgia prima sonare

incipiunt; animis ardentibus haec tuba rixae.

dein clamore pari concurritur, et vice teli

saevit nuda manus. paucae sine volnere malae,

55

vix cuiquam aut nulli toto certamine nasus

integer. aspiceres iam cuncta per agmina voltus

dimidios, alias facies et hiantia ruptis

ossa genis, plenos oculorum sanguine pugnos.

ludere se credunt ipsi tamen et puerilis

60

exercere acies quod nulla cadavera calcent.

et sane quo tot rixantis milia turbae,

si vivunt omnes? ergo acrior impetus et iam

saxa inclinatis per humum quaesita lacertis

incipiunt torquere, domestica seditioni

65

tela, nec hunc lapidem, qualis et Turnus et Aiax,

vel quo Tydides percussit pondere coxam

Aeneae, sed quem valeant emittere dextrae

illis dissimiles et nostro tempore natae.

nam genus hoc vivo iam decrescebat Homero,

70

terra malos homines nunc educat atque pusillos;

ergo deus, quicumque aspexit, ridet et odit.

a deverticulo repetatur fabula. postquam

subsidiis aucti, pars altera promere ferrum

audet et infestis pugnam instaurare sagittis.

75

terga fugae celeri praestant instantibus Ombis

qui vicina colunt umbrosae Tentura palmae.

labitur hic quidam nimia formidine cursum

praecipitans capiturque. ast illum in plurima sectum

frusta et particulas, ut multis mortuus unus

80

sufficeret, totum corrosis ossibus edit

victrix turba, nec ardenti decoxit aeno

aut veribus, longum usque adeo tardumque putavit

expectare focos, contenta cadavere crudo.

hic gaudere libet quod non violaverit ignem,

85

quem summa caeli raptum de parte Prometheus

donavit terris; elemento gratulor, et te

exultare reor. sed qui mordere cadaver

sustinuit nil umquam hac carne libentius edit;

nam scelere in tanto ne quaeras et dubites an

90

prima voluptatem gula senserit, ultimus ante

qui stetit, absumpto iam toto corpore ductis

per terram digitis aliquid de sanguine gustat.

Vascones, ut fama est, alimentis talibus usi

produxere animas, sed res diversa, sed illic

95

fortunae invidia est bellorumque ultima, casus

extremi, longae dira obsidionis egestas.

[huius enim, quod nunc agitur, miserabile debet

exemplum esse tibi, sicut modo dicta mihi gens.]

post omnis herbas, post cuncta animalia, quidquid

100

cogebat vacui ventris furor, hostibus ipsis

pallorem ac maciem et tenuis miserantibus artus,

membra aliena fame lacerabant, esse parati

et sua. quisnam hominum veniam dare quisve deorum

ventribus abnueret dira atque inmania passis

105

et quibus illorum poterant ignoscere manes

quorum corporibus vescebantur? melius nos

Zenonis praecepta monent, [nec enim omnia quidam

pro vita facienda putant] sed Cantaber unde

Stoicus, antiqui praesertim aetate Metelli?

110

nunc totus Graias nostrasque habet orbis Athenas,

Gallia causidicos docuit facunda Britannos,

de conducendo loquitur iam rhetore Thyle.

nobilis ille tamen populus, quem diximus, et par

virtute atque fide sed maior clade Zacynthos

115

tale quid excusat: Maeotide saevior ara

Aegyptos. quippe illa nefandi Taurica sacri

inventrix homines, ut iam quae carmina tradunt

digna fide credas, tantum immolat; ulterius nil

aut gravius cultro timet hostia. quis modo casus

120

inpulit hos? quae tanta fames infestaque vallo

arma coegerunt tam detestabile monstrum

audere? anne aliam terra Memphitide sicca

invidiam facerent nolenti surgere Nilo?

qua nec terribiles Cimbri nec Brittones umquam

125

Sauromataeque truces aut inmanes Agathyrsi,

hac saevit rabie inbelle et inutile volgus

parvula fictilibus solitum dare vela phaselis

et brevibus pictae remis incumbere testae.

nec poenam sceleri invenies nec digna parabis

130

supplicia his populis, in quorum mente pares sunt

et similes ira atque fames. mollissima corda

humano generi dare se natura fatetur,

quae lacrimas dedit. haec nostri pars optima sensus.

plorare ergo iubet causam dicentis amici

135

squaloremque rei, pupillum ad iura vocantem

circumscriptorem, cuius manantia fletu

ora puellares faciunt incerta capilli.

naturae imperio gemimus, cum funus adultae

virginis occurrit vel terra clauditur infans

140

et minor igne rogi. quis enim bonus et face dignus

arcana, qualem Cereris volt esse sacerdos,

ulla aliena sibi credit mala? separat hoc nos

a grege mutorum, atque ideo venerabile soli

sortiti ingenium divinorumque capaces

145

atque exercendis pariendisque artibus apti

sensum a caelesti demissum traximus arce,

cuius egent prona et terram spectantia. mundi

principio indulsit communis conditor illis

tantum animas, nobis animum quoque, mutuus ut nos

150

adfectus petere auxilium et praestare iuberet,

dispersos trahere in populum, migrare vetusto

de nemore et proavis habitatas linquere silvas,

aedificare domos, laribus coniungere nostris

tectum aliud, tutos vicino limine somnos

155

ut conlata daret fiducia, protegere armis

lapsum aut ingenti nutantem volnere civem,

communi dare signa tuba, defendier isdem

turribus atque una portarum clave teneri.

sed iam serpentum maior concordia. parcit

160

cognatis maculis similis fera. quando leoni

fortior eripuit vitam leo? quo nemore umquam

expiravit aper maioris dentibus apri?

Indica tigris agit rabida cum tigride pacem

perpetuam, saevis inter se convenit ursis.

165

ast homini ferrum letale incude nefanda

produxisse parum est, cum rastra et sarcula tantum

adsueti coquere et marris ac vomere lassi

nescierint primi gladios extendere fabri.

aspicimus populos quorum non sufficit irae

170

occidisse aliquem, sed pectora, bracchia, voltum

crediderint genus esse cibi. quid diceret ergo

vel quo non fugeret, si nunc haec monstra videret

Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui

tamquam homine et ventri indulsit non omne legumen?