De diversis artibus libri III

Liber tertius

____________________________________________________________

Caput LXI.

De thuribulo fusili.

TOLLE argillam non commixtam et bene maceratam, et fac siccare ad solem, siccatamque comminue et diligenter cribra. Cribratamque aqua commisce et fortiter macera, et exinde compone tibi duas massas, ad magnitudinem quam vis habere turibulum, unam inferiorem, et alteram superiorem quae latior erit; quae massae vocantur nuclei. Quos statim perforabis ligno in longitudine in quatuor costis aequaliter inciso, sicque siccabis ad solem. Post haec transduces eis ferrum, quod dicitur tornatile, longum et mediocriter gracile, quod sit in una summitate grossius in quatuor costis aequaliter percussum, ac magis magisque gracile deductim usque in finem, in cujus grossiori parte inponatur aliud ferrum breve et curvum, sive lignum, cum quo possit circumverti. Deinde habebis duas columnellas ligneas super scamnum fixas et ab invicem sejunctas secundum longitudinem ferri, quae singulae habeant in anteriori parte singulos clavos similiter ligneos, ad mensuram palmi longos, et ad similitudinem gradus incisos; super quos ponatur lignum aliud rotundum, ita ut possit propius et longius removeri, super quod requiescat manus tornantis. His ita compositis inter ipsas duas columpnellas pone ferrum tornatile, quod nucleos continet, et coram te ad laevam manum sedente adjutore, qui circumvertat illud, tornabis ferris acutis et latioribus ex omni parte usque ad aequalitatem, sicque formabis nucleos illos ut sibi conjungantur aequali latitudine et spissitudine in medio. Intercides vero inferiorem partem a medietate inferius, ita, ut latitudo superior duabus mensuris inferiorem superet, in qua formabis et pedem. Eadem quoque mensura intercides superiorem partem, cujus tamen altitudo tanta erit, ut intercidatur ad similitudinem lignei campanarii, ita ut quaelibet incisura sursum magis gracilis sit. His ita tornatis eice ferrum, et cum cultello incide in latiori limbo superioris nuclei quatuor angulos usque ad incisuram, quae ei proxima est, ita ut in crucis modum formetur, et unumquodque cornu aequales habeat latitudines in parietibus, sed altitudine contineat mensuram et dimidiam latitudinis; in qua etiam pinnacula ad similitudinem tectorum formabis. Facies quoque in proxima turri octo costas, quatuor latiores, et quatuor strictiores quas etiam rotundas facies, ita ut anguli latiorum promineant, et strictiorum cavi sint, ut sic rotunditas appareat; in quibus ad mensuram tecta convenientia formabis. Turrem vero penultimam eodem modo formabis, sicut tamen ut rotundae costae super inferioris latas formentur, et inferioris rotundae sub superiorum latis aptentur. Superior vero turris octo costis aequaliter latis et absque tectis formetur. Haec erit superior pars turibuli.

Inferioris autem partis latior limbus, incisis angulis similiter in crucis modum formabitur, ut superiori coaptetur, et inferior limbus in rotundum finiatur. His taliter aptatis tolle duo ligna ad longitudinem pedis et grossitudinem quam ceram habere volueris, aliudque lignum tantae longitudinis rotundum et grossum ut hasta lanceae; et habebis ascellam latam longitudine pedis, et duabus ulnis longam et valde aequalem, super quam configes praedicta duo ligna, ita ut a se spatio dimidii pedis disjuncta lignum contra lignum aequaliter aptetur. Deinde tolle ceram puram quam igni appositam fortiter macerabis, sicque calidam inter duo ligna super ascellam collocabis, prius aqua subposita ne adhaereant, et illud rotundum lignum madefactum utrisque manibus fortiter superducens secundum spissitudinem lignorum attenuabis. Et cum multas partes aequales cerae paraveris, sedens juxta ignem incide eas particulatim secundum spatia, quae in argilla turibuli incideras, et unicuique spatio suam particulam modice calefactam aptabis, atque cum ferro ad hoc opus apto et calefacto circumsolidabis. Cumque hoc modo totum nucleum exterius cooperueris, accipe ferrum tenue ex utraque parte acutum in modum gracilis sagittae, cum parvula cauda, ligneo manubrio infixum, et cum illo ex omni parte circumcides, et buxeo ligno eodem modo formato planabis, et ut in nullo loco cera spissior sive tenuior sit quam in alio, procurabis. Deinde pertrahe in singulis frontibus singulos arcus, et in obliquis parietibus similiter, et sub singulis arcubus ex utraque parte singulas valvas, ita ut unaquaeque valva quartam partem spatii contineat, et duae partes in medio remaneant; in quibus spatiis pertrahes sub unoquoque arcu singulas imagines apostolorum, quae singulae teneant singulos breves, effigie qua volueris, quorum nomina scribes in limbo circa arcus. In spatiis vero triangulis, qui tectorum pinnas sustinent, formabis similitudinem lapidum duodecim, disponens unicuique apostolo convenientem lapidem, secundum significationem nominis sui, quorum nomina scribes in inferiori limbo ejusdem spatii, et in singulis angulis juxta lapides facies singulas fenestellas. Haec erit similitudo de qua propheta dicit: Ab Oriente portae tres, et ab Occidente portae tres, et a Meridiano portae tres, et a Septentrione portae tres. In quatuor autem angulis, qui sunt inter divisiones portarum, formabis in cera singulas turriculas rotundas, per quas catenae transibunt. His ita dispositis facies in proxima superiori turri singulas imagines angelorum integras in quadrangulis spatiis, (cum scutis et lanceis suis, quasi ad custodiam murorum stantes, et in rotundis turriculis formabis columnellas cum capitellis suis et basibus. Eodem modo facies in penultima turri, quae brevior est, dimidias imagines angelorum et pari modo columnellas. In superiori vero turri, quae gracilior erit, facies fenestras longas et rotundas, et in summitate turris propugnacula in circuitu, in quorum medio formabis agnum, et in capite ejus coronam et crucem, et circa dorsum ejus brevem arcum, in cujus summitate sit anulus, cui imponatur media catena. Haec est superior pars thuribuli cum opere suo.

Inferiori vero parte simili modo cooperta cera, formabis in singulis spatiis singulas imagines prophetarum cum suis brevibus, et aptabis unicuique apostolo convenientem prophetam, ut testimonia eorum, quae brevibus sunt inscribenda, sibi concordent.) Circa prophetas vero non facies portas, sed tantum spatia earum sint quadrangula, et in limbis super capita scribantur eorum nomina. Facies quoque in angulis quatuor turres in quibus catenae firmentur ut superioribus coaptentur. In inferiori vero rotundo spatio facies circulos quot potueris, vel volueris, in quibus formabis singulas imagines virtutum dimidias, specie feminina quarum nomina scribes in circulis. Ad postremum autem in fundo formabis pedem et tornabis, et omnia spatia circa imagines superius et inferius erunt transforata. Deinde unicuique parti suis infusoriis atque spiraculis inpositis, circumlinies diligenter argillam tenuem et siccabis ad solem, rursumque et tertio facies similiter; quae partes vocantur jam formae. Quas omnino siccatas pones ad ignem, et cum calefactae fuerint, ceram liquescentem funde in aquam, rursumque pone ad ignem, sicque facies donec ceram omnino eicias. Post haec in loco apto et aequali pones carbones grossos et frigidos, super quos stabilies formas, foraminibus inferius conversis, et circumpones eis lapides duros, qui resilire non possint ad calorem ignis, et ordinabis eos lapidem super lapidem in similitudinem muri absque temperamento siccos, ita ut inter lapides multa foramina et parvula remaneant. Quibus ita compositis, altius quam formae sint spatio dimidii pedis, circumfunde carbones ardentes, ac deinde frigidos usque ad summum, et cave ut tantum spatii sit inter formas et lapides, quod carbones capere possit. Cumque carbones omnes incanduerint, interdum gracili ligno movendi sunt circumquoque per foramina inter lapides ut se conjungant, et calor ex omni parte aequalis sit. Et cum in tantum descenderint ut formas videre possis, iterum imple frigidis carbonibus usque ad summum, sicque tertio facies. Et cum videris formas exterius candescere, pone vas in ignem cum auricalco quod fundere volueris, et primum modice, deinde magis magisque sufflabis, donec omnino liquefiat. Quo facto cum curvo ferro et in ligno infixo diligenter commove, et vas in latus aliud converte; rursumque auricalco imple et calefac, sicque facies donec vas plenum fiat, et denuo cum curvo ferro commovebis, et a carbonibus purgabis, et sufflatore fortiter flante cooperies magnis carbonibus. Deinde amotis lapidibus formas eicies ab igne, et argillam abundanter aqua, perfusam atque in modum fecis attenuatam cum panno diligenter circumlinies, sicque juxta fornacem, in quam fundis, fossa facta formas inpone et terram circumquaque exaggera, et ligno inferius aequali crebrius inpingendo diligenter comprime. Statimque habeas prae manibus panniculum multipliciter complicatum et fisso ligno impositum, ejectoque vassiculo ab igne cum forcipe curvato rostro, et panniculo apposito, qui sordes et favillas defendat, diligenter infunde. Hoc modo formis utrisque fusis sine stare, donec infusorium superius nigrescat; deinde remota terra et a fossis extractas repone in tuto loco, donec omnino frigescant, cavens summopere ne calidis formis aquam superjacias, quia interiores nuclei, si humorem persenserint, statim inflantur et omne opus disrumpetur. Cumque per se refrigeratis argillam removeris, diligenter circumspice, et si quid negligentia vel casu defuerit, locum illum circumlimandum attenuabis, et apposita cera, nec non argilla addita, cum sicca fuerit, calefacies, sicque superfundes, donec rivo in partem decurrente, quod superfundis adhaereat. Quod cum respexeris, si minus firmum fuerit, cum combustione viniceae petrae, et limatura ex mixtura argenti et cupri, sicut praescripsimus, solidabis. Post haec diversis limis quadrangulis, triangulis, atque rotundis campos omnes primo translimabis. Deinde ferris fossoriis fodies, et rasoriis rades; ad ultimum sabulo cum lignis in summitate modice conquassatis undique purgatum opus deaurabis.